tag:blogger.com,1999:blog-82718572024-03-20T18:43:26.917-07:00मनमोकळंबंडखोर विचारांच्या ... बंडखोर मनाचंYogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.comBlogger25125tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-4399151086992590312017-10-18T09:39:00.000-07:002017-11-14T04:58:14.801-08:00आणि विश्व बोलू लागले - भाग-३<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">गुरुत्वलहरींविषयी (Gravitational Waves) बरीचशी माहिती आपण मागिल दोन भागात (<a href="http://manmokal.blogspot.in/2016/02/blog-post.html" target="_blank">आणि विश्व बोलू लागले - भाग-१</a>, <a href="http://manmokal.blogspot.in/2016/02/blog-post_29.html" target="_blank">आणि विश्व बोलू लागले - भाग-२</a>) घेतली. या मालिकेतील तिसरा भाग लिहिण्यास कारणही तसेच आहे. चला जरा जाणून घेउ.</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><b>पार्श्वभुमी </b></span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><b>ESO </b>(European Southern Observatory) ह्या युरोपातल्या १६ देशांनि दक्षिण गोलार्धात, ब्रम्हांडाच्या अभ्यासासाठी उभारलेल्या निरिक्षणशाळा आहेत. या प्रामुख्याने 'चिली' या देशात चार वेगवेगळ्या ठिकाणी उभारण्यात आलेल्या आहेत. या वेगवेगळ्या ठिकाणी प्रचंड ताकतीचे Telescope लावण्यात आले असून ते वेगवेगळ्या लहरींचे (waves) निरिक्षण करतात. गुरुत्वलहरींच्या निरिक्षणाचे काम मात्र फक्त LIGO आणि VIRGO हे निरिक्षणकक्षच करू शकतात कारण त्याला तितकेच संवेदनशिल (Sensitive) आणि अवाढव्य तंत्रज्ञान (Technology) लागते.</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> LIGO हे <b>NSF </b>(National Science Foundation) या अमेरिकेतील संस्थेच्या अखत्यारित येतात. </span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">१६-ऑक्टोबर-२०१७ ला ESO आणि NSF च्या शास्त्रज्ञांनी एकत्र येउन एक पत्रकार परिषद घेउन असे जाहिर केले की त्यांना १३०० लाख वर्षापुर्वी १३००लाख प्रकाशवर्षे दुर असलेल्या NGC 4993 या दिर्घिकेत (Galaxy) घडलेली दोन न्युट्रॉन ताऱ्यांच्या मिलनाची घटना १७-ऑगस्ट-२०१७ ला विविध लहरींच्या (waves) माध्यमातून </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">पृथ्वी</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">वर</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> कळाली. या घटनेला नाव दिले गेले </span></span><b style="font-family: shanipaar, manogat, verdana, arial, helvetica, sans-serif; font-size: 130%;">GW170817.</b><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">खरेतर न्युट्रॉनताऱ्यांचे मिलन, त्यातून येणाऱ्या लहरी आणि अतिदुर असलेल्या दिर्घिका हे पृथ्वीवासियांसाठी दुर्मिळ घटना असल्या तरी अगदीच नवलाइच्या मात्र नव्हत्या. मग </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">GW170817 </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">मध्ये असे काय नाविन्य होते ? चला समजण्याचा यत्न करुयात.</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><b>न्युट्रॉन ताऱ्यांविषयी संक्षिप्त </b></span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">ताऱ्यांचा जन्म हा हायड्रोजनने भरलेल्या तेजोमेघातून (Nebula) होतो हे सर्वस्रुत आहे. एकदा ताऱ्याचा जन्म झाला कि त्यात हायड्रोजनच्या ज्वलनाची प्रक्रिया सुरू होते आणि त्याचे हिलियम मध्ये रुपांतर सुरू होते. हि प्रक्रिया मग कितीतरी लाखोवर्षे चालुच राहते. सरते शेवटी ताऱ्यात असलेले हायड्रोजनचे इंधन संपते आणि त्याच्या वस्तुमानानुसार एक तर तो रक्तवर्णी तारा (Red Giant) किंवा अतीरक्तवर्णी (Red Supergiant) ताऱ्यामध्ये रुपांतरित होतो. ताऱ्याची हि अवस्थासुद्धा कायमची नसते. वस्तुमानानुसार त्याचा स्फोट होउन एकतर त्याचे तेजोमेघात (Planetary Nebula) किंवा महास्फोटकताऱ्यात (Supernova) तरी रुपांतर होते. </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">तेजोमेघाच्या पुढच्या दोन अवस्था म्हणजे श्वेतबटू (White Dwarf) आणि काळाबटू (Black Dwarf) या होत. पण महास्फोटकताऱ्याच्या बाबतीत दोन शक्यता असतात एक म्हणजे अतीवस्तुमान एका छोट्याजागेत सामावून अति वेगाने फिरणारा न्युट्रॉन तारा (Neutron star) किंवा अतीवस्तुमान एका छोट्याजागेत सामावून प्रत्येक गोष्ट स्वाहा करणारे कृष्णविवर (Blackhole).</span></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIDi8VK_LZA6efbZDBtvhzeBK8ksb-EKtswWtk3yAYi_XNa2KrecGWy3Hn-6f5_dHyh3xOhlyC3CtgEwoPWa80JbzJPYcMNdvnBKqV_Knai0PnHrQmMim2R9tbNaqsOEbVwsJwiw/s1600/lifecycle_of_star.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="273" data-original-width="500" height="174" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiIDi8VK_LZA6efbZDBtvhzeBK8ksb-EKtswWtk3yAYi_XNa2KrecGWy3Hn-6f5_dHyh3xOhlyC3CtgEwoPWa80JbzJPYcMNdvnBKqV_Knai0PnHrQmMim2R9tbNaqsOEbVwsJwiw/s320/lifecycle_of_star.jpg" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%; text-align: left;">(ताऱ्याचा जीवनक्रम)</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">न्युट्रॉनतारा हे एक अजब रसायन आहे. त्याची घनता (Density) अतिप्रचंड असते आणि यात प्रामुख्याने न्युट्रॉन कणांचा भरना असतो (म्हणुनच त्याला हे नाव आहे). हे अतीप्रचंड वस्तुमान अतिशय वेगाने जेंव्हा फिरते तेंव्हा त्यामधून रेडिओलहरी बाहेर पडतात. या लहरींची स्पंदने अतिशय अचुक असतात म्हणजे समजा हि स्पंदने दर २ सेकंदाने पृथ्वीवर धडकणार असतील तर यात तिळमात्र फरक पडणार नाही </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">(Frequency)</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">.</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">रेडिओलहरीच्या या स्त्रोतांना '<b>पल्सार</b>' (<b>Pulsar</b>) असे म्हणतात. त्यांच्या अचुकतेमुळे त्यांना अवकाशातील '<b>दिपस्तंभ</b>' (Lighthouse or Timekeeper in the Universe) असेही नाव आहे. यांची अचुकता आण्विक घड्याळांच्यापेक्षाही (Nuclear watch) जास्त असते.</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">जॉसलीन बेल हिचे आपण खरोखरच ऋण मानायला पाहिजे कारण तिने पहिल्यांदा पल्सारचा शोध लावला.</span><br />
<div>
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFJ82Q_e-r-65QyqH0dxcIW4CG3misgnZ9BSwGxqmN4BnWdPGz0TFwyhSTCfoFYaz5qE6xiAKEfDubf_yRyAvDBdEI14I33fd7oXR0LQc_N-o4Bf9yS3MaXpweaeW4fOaohyphenhyphen0cew/s1600/Jocelyn.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="395" data-original-width="403" height="313" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFJ82Q_e-r-65QyqH0dxcIW4CG3misgnZ9BSwGxqmN4BnWdPGz0TFwyhSTCfoFYaz5qE6xiAKEfDubf_yRyAvDBdEI14I33fd7oXR0LQc_N-o4Bf9yS3MaXpweaeW4fOaohyphenhyphen0cew/s320/Jocelyn.jpg" width="320" /></a></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> (जॉसलीन बेल)</span></div>
<br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><b>GW170817 </b></span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">१७-ऑगस्ट-२०१७ </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">या दिवशी LIGO आणि VIRGO या गुरुत्वलहरी निरिक्षणकक्षांना कमी क्षमतेच्या गुरुत्वलहरी (Weak Gravitational waves) दक्षिण गोलार्धातील (Southern Hemisphere) वासुकी</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> (Hydra) या तारकासमुहातून (Constellation) आल्याचे आढळले. </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">या लहरी </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">१३००लाख प्रकाशवर्षे दुर असलेल्या NGC 4993 या दिर्घिके</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">तुन</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> (Galaxy) </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">दोन न्युट्रॉन ताऱ्यांच्या मिलनातून आल्या होत्या. या घटनेची माहिती लगेचच इतर निरिक्षणकक्षांना देण्यात आली. तशी हि घटना इतर घटनांच्या मानाने जवळच घडली होती तसेच या घटनेचे आकाशातील स्थानसुद्धा अचुक शोधण्यात यश आले होते त्यामुळे ७० वेगवेगळ्या निरिक्षणकक्षांच्या telescopes या घटनेच्या आकाशातील स्थानाकडे रोखल्या गेल्या.</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">या घटनेची उल्लेखनिय बाब अशी होती कि, गुरुत्वलहरीं पाठोपाठ विद्युतचुंबकिय लहरीसुद्धा </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">(Electromagnetic waves)</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> यातून निघाल्या आणि आपल्यापर्यंत पोहोचल्या. </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">आत्तापावेतो गुरुत्वलहरी आणि कृष्णविवरांचे मिलन हे एक सुत्रच झाले होते आणि कृष्णविवरांतून काहीच बाहेर पडत नसल्यामुळे आप</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">णा</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">स</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> अभ्यासासाठी फारच कमी वाव होता. </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">GW170817 </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">या घटनेमुळे आपल्याला विविधलहरींच्या माध्यमातून याचा अभ्यास करता येइल. या घटनेतून कित्तेक पृथ्वी मावेल एवढे सोने आणि प्लॅटीनम तयार झाले हे या लहरींच्या अभ्यासातुनच कळले. </span></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj31a_7oTJa9xNRLJ231NVAiraXP-VWKY0uhk8C9DCST_aN_0By7RBE1QF4GSlxaWlTln9X6A7qz2_MpEbyeXbPAyQpuibtI9cio8-w8PejvQ1Fp9lW-8Kzm1AFXFEyrAZo3frc7g/s1600/GW170817.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="401" data-original-width="710" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj31a_7oTJa9xNRLJ231NVAiraXP-VWKY0uhk8C9DCST_aN_0By7RBE1QF4GSlxaWlTln9X6A7qz2_MpEbyeXbPAyQpuibtI9cio8-w8PejvQ1Fp9lW-8Kzm1AFXFEyrAZo3frc7g/s320/GW170817.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> (GW170817 चे संकल्पचित्र)</span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><b>निष्कर्ष,पुढिल दिशा आणि संशोधन </b></span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">GW170817 या घटनेने आत्तापर्यंत खगोलशात्रातील जी बरिचशी गृहितके होती त्यांच्यावर शिक्कामोर्तबच केले आहे.</span></span><br />
<br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">१) आइन्स्टाइनने आपल्या सापेक्षतावादाच्या सिद्धांतामध्ये (Theory of Relativity) गुरुत्वलहरींबाबत लिहून ठेवले होते. त्यात असेही म्हटले होते कि या लहरी प्रकाशाच्या वेगाने प्रवास करतील पण आत्तापर्यंत या गोष्टीला दुजोरा देणारी बाब समोर आली नव्हती. पण </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">GW170817 </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">मध्ये गुरुत्वलहरी पाठोपाठ गॅमा किरणांचे फोटॉनसुद्धा (Fast Gamma Ray Burst) आल्यामुळे गुरुत्वलहरी या खरोखरच प्रकाशाच्या वेगाने प्रवास करतात हे अधोरेखीत झाले. </span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">२</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">)</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">न्युट्रॉन ताऱ्यांच्या अशा मिलनातून मेंडेलिफच्या आवर्तसारणीमध्ये (Periodic table) लोखंडानंतर (Iron) क्रमांक असलेली </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">जड </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">मुलद्रव्ये (Heavier Elements) तयार होत असावीत असा कयास होता. तो खरा ठरला आहे. </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">GW170817 </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">च्या घटनेत कित्तेक पृथ्वी मावेल एवढे सोने आणि प्लॅटीनम तयार झाले. लहरींच्या अभ्यासातून हि गोष्ट समोर आली. </span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">३</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">)</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">जड मुलद्रव्यांच्या निर्मितीसाठी न्युट्रॉनताऱ्याचा जो स्फोट होतो तो '<b>KiloNova</b>' या प्रकारात मोडत असावा असा कयास होता. पहिल्यांदाच आपणास असा </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">'KiloNova'</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> अनुभवास मिळाला आहे.</span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><br /></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">४) </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><b>एडवीन हबल</b> (Edwin Hubble) या शास्त्रज्ञाला १९२० मध्ये</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> माउंट विल्सन येथील निरिक्षणकक्षातून (Observatory) आकाश न्याहाळतांना एक गोष्ट जाणवली ते म्हणजे अति दुरवर असलेल्या अवकाशीय वस्तू (Deep sky objects) या काही निव्वळ हायड्रोजनचे ढग (Hydrogen cloud) किंवा एकटा-दुकटा तारा वगैरे नसून त्यातील बऱ्याचशा दिर्घिका (Galaxy) आहेत आणि त्यात अब्जावधी तारे आहेत. आणखी विशेष गोष्ट म्हणजे या दिर्घिका एकमेकांपासून दुर जात आहेत. जर त्या दुर जात असतील तर विश्वात कुठेतरी यासाठी जागा तयार होत असणार. म्हणजेच हे विश्व प्रत्येकक्षणी प्रसरण (Expanding universe) पावत आहे. यासाठी हबलने <b>डॉप्लर </b>परिणामात उल्लेखलेल्या 'तांम्रस्मृती'चा (<b>Doppler effect and Red-Shift</b>) आधार घेतला. जर विश्व प्रसरण पावत असेल तर त्याचा प्रसरणाचा वेग (Rate of expansion of the universe) किती असणार हे सुद्धा हबलने मांडले त्या वेगाला '<b>हबलचा स्थिरांक (Hubble constant)</b>' असे म्हणतात. </span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEio-bXBaRdOkl_N4tyDdt7kNKaVoJKTGoJ3Wu3DXlS_4iVPjtanQs6hRGx6GwBsB7aXbvDpQg3TXESu2WI6PkFJIzkZlsQu1v5O68loZ_VpX9HPAeefwnUsmcgtCChquqUfkmlTIg/s1600/edwin_hubble_large.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="395" data-original-width="640" height="197" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEio-bXBaRdOkl_N4tyDdt7kNKaVoJKTGoJ3Wu3DXlS_4iVPjtanQs6hRGx6GwBsB7aXbvDpQg3TXESu2WI6PkFJIzkZlsQu1v5O68loZ_VpX9HPAeefwnUsmcgtCChquqUfkmlTIg/s320/edwin_hubble_large.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> (एडवीन हबल)</span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">आत्तापर्यंत केलेल्या विविध प्रयोगांतून, निरिक्षणांतून आणि गणितातून हबल स्थिरांकाची किंमत ६७ ते ७२ किलोमिटर प्रतिसेकंद प्रती मेगापर्सेक येत होती. परंतु </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">GW170817 </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">मुळे हिच किंमत आता जवळपास ७० आहे असा निष्कर्ष निघत आहे. </span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">GW170817 </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">मध्ये विविधस्त्रोतांच्या माध्यमातून माहिती मिळाली यामुळे '<b>Multi-Messenger Astronomy</b>' या वेगळ्या प्रकारच्या खगोल अभ्यास पद्धतीची मुहर्तमेढ झाली असेच म्हणावे लागेल</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">. </span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">(वाचकांना विनंती :- आपला अभिप्राय जरुर कळवा. Please register your comments below) </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> </span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<br />
<div>
<br /></div>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-32761077114659096902017-09-16T02:38:00.000-07:002017-09-18T00:10:22.958-07:00गुडबाय कॅसिनी<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">
एकदा महादेव आणि शनीदेव यांची भेट होते. शनीदेव महादेवाला म्हणतात कि, " मी उद्या तुम्हाला भेटायला कैलास पर्वतावर येतो". आता शनीची ख्याती म्हणजे दुःख, कष्ट देणारा अशीच, त्यामुळे महादेवाला सुद्धा संकट पडते. शनीची वक्रदृष्टी आपल्यावर पडू नये म्हणून महादेव स्वतः लपायचे ठरवतात. महादेव दुसऱ्यादिवशी हत्तीच्या रुपात कैलासावर वावरतात. शनीदेव कैलासावर येउन जातात. पुढच्यावेळी जेंव्हा त्यांची भेट होते तेंव्हा महादेव शनीदेवाला म्हणतात कि," मी स्वतःला तुमच्या वक्रदृष्टी तून वाचवले कि नाही ?". शनीदेव उत्तरतात "देवाधिदेव, माझ्या धाकामुळे तुम्हाला एकदिवस हत्तीच्या रुपात राहावे लागले हे काही कमी कष्टदायी नाही".<br />
भारतिय पुरानातील हि कथा शनीविषयी सांगते कि, ज्या कुणावर गोष्टींवर शनीची वक्रदृष्टी पडते त्याचे वाइट दिवस सुरू होतात. ज्यांच्यावर कृपा होते त्यांचे चांगले दिवस सुरू होतात.<br />
<br />
हि गोष्ट आत्ताच सांगायचे कारण असे कि, नुकतेच 'कॅसिनी'(Cassini) हे नासाने शनी ग्रहाच्या अभ्यासासाठी पाठवलेले यान स्वतः शनीकडे झेपावत नष्ट झाले. जवळपास १३ वर्ष हे यान शनी (Saturn), त्याचे कडे (Rings), त्याचे चंद्र (Moons) आणि परिसर यातून घिरट्या घालत होते. या यानाने एक नवे शनीपर्वच सुरू केले असे म्हटले तर अतिशयोक्ती ठरू नये.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLmNBccBQq6vVxJgGAqsRLEj10FE7db6basAvOQUNIcPtuneAa69bxMtu9mTiMuN9hF3j3HH_fRM1La2DJcOFlGxzJvZ60TwGnZn7H7l5SKGs6MuFAJrvpBupYGGlB32DZ68OF0A/s1600/cassini.600x400.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="400" data-original-width="600" height="213" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLmNBccBQq6vVxJgGAqsRLEj10FE7db6basAvOQUNIcPtuneAa69bxMtu9mTiMuN9hF3j3HH_fRM1La2DJcOFlGxzJvZ60TwGnZn7H7l5SKGs6MuFAJrvpBupYGGlB32DZ68OF0A/s320/cassini.600x400.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-size: 130%;"> (कॅसिनी यान)</span><br />
<br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">
चला जरा कॅसिनीची महती समजावून घेउ.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<b style="font-size: 130%;">सुरुवात </b><br />
<span style="font-size: 130%;">
लैकिकार्थाने शनीला भेट देणारे कॅसिनी हे काही पहिले यान नाही. याअगोदर चार याने शनीला भेटून गेली आहेत पण शनीभेट हे एकमेव उद्देश असलेले आणि शनीच्या परिसरात, त्याच्या कड्यांमधुन, कधी त्याच्या चंद्राजवळून जाणारे हे एकमेव यान ! अमेरिकेची NASA, युरोपातील ESR आणि इटलीची ASI यांच्या प्रमुख सहभागातून कॅसिनीच्या मोहीमेला सुरुवात झाली.</span><br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">बहूउद्देश असलेल्या या मोहिमेत कॅसिनी एक प्रयोगशाळाच होती. त्यात खालील गोष्टी उपलब्ध होत्या</span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">१) विविध प्रारणांचा,कणांचा अभ्यास करणारी यंत्रे (Spectrometers)</span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">२) चुंबकिय क्षेत्राचा अभ्यास करणारे यंत्र (Magnetometer)</span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">३) अवकाशीय धुळीचा अभ्यास करणारे यंत्र (Cosmic dust analyzer)</span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">४) अणु उर्जेवर विद्युतनिर्मिती करणारे यंत्र (Plutonium power source)</span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">५) कॅसिनी-हॉयगन्स कुपी (Probe)</span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;"> ६) संदेशवहन करणारी यंत्रणा (Telemetry)</span></div>
</div>
<div style="font-size: 130%;">
<span style="font-size: 130%;"><br /></span></div>
<span style="font-size: 130%;">१५-ऑक्टोबर-१९९७ ला कॅसिनीने पृथ्वीवरून प्रयाण केले.शनीच्या सानिध्यात जाण्यासाठी कॅसिनीने दोनवेळा गुरुत्व-मदत (Gravitational Assist) घेतली ती शुक्राची (Venus). त्यामुळे कॅसिनीला योग्य ती गती मिळाली आणि कॅसिनी लघुग्रहांच्या पट्ट्यांच्या(Astroid belt) दिशेने भिरकावून दिले गेले. सूर्याच्या गुरुत्वाकर्षणाने त्याला पुन्हा पृथ्वीच्या दिशेने फेकले. पृथ्वी आणि चंद्राच्या जवळून जात कॅसिनीने गुरू ग्रहाकडे प्रयाण केले. गुरू जवळून जातांना त्याला ६ महिने लागले. २००४ मध्ये ते शनीच्या सानिध्यात पोहोचले. एकुण ७ वर्षांच्या प्रवासात आणि २० वर्षाच्या त्याच्या आयुष्यात कॅसिनीने आपल्याला बरीच माहिती पुरवली.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span></div>
<b style="font-size: 130%;">शोधगाथा</b><br />
<span style="font-size: 130%;">
शनीचे ५३ चंद्र आत्तापर्यंत आपल्याला ज्ञात आहेत. त्यातील सात चंद्रांचा ( Methone, Pallene, Polydeuces, Daphnis, Anthe, Aegaeon, S/2009 S 1) शोध कॅसिनीने लावला आहे.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-size: 130%;">
टायटन (Titan) हा वातावरण (Atmosphere) असलेला आणि आत्तापर्यंत माहित असलेला सूर्यमालेतला एकमेव चंद्र. त्याच्यावर मिथेनच्या नद्या,समुद्र आहेत, नायट्रोजनचे वातावरण आहे आणि कार्बन संयुगे आहेत. पृथ्वीवरील जीवनचक्र हे कार्बन आधारीत आहे. टायटनवर असलेल्या मिथेनच्या मुबलक साठ्यामुळे तिथे कुठल्यातरी स्वरुपात जीवसृष्टी असावी अशी शास्त्रज्ञांना दाट शक्यता वाटते. हॉयगन्स प्रोब ही कॅसिनीबरोबर पाठवलेलली कुपी होती. कॅसिनीपासून मुक्त होउन तिने १४-जानेवारी-२००५ ला टायटनच्या वातावरणात प्रवेश केला. अडीच तासांनंतर कुपी टायटनच्या पृष्ठभागावर स्थिरावली. या अडीच तासांच्या प्रवासात कुपीने टायटनची बरीचशी छायाचित्रे घेतली आणि आपल्याला पाठवली पण त्यात झालेल्या काही तांत्रिक बिघाडामुळे हॉयगेन आपले निर्धारीत उद्दिष्ट पुर्ण करू शकले नाही. पण जी काही माहिती आपल्याला मिळाली तेही नसे थोडके.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; font-size: 130%; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKS5o6ic_zVWlUZAWaHq7My-ukIUu-t4YM2DlVPYsX5-cX8Gg_xZos6RD_o0pKU8vMcE2jLa_OcNmK8pTU98C_HPHQXa29V7MaH9uFPBZBA85t9OSup2DFsuOJf_PAIPux8DeJFQ/s1600/Titan.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1191" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiKS5o6ic_zVWlUZAWaHq7My-ukIUu-t4YM2DlVPYsX5-cX8Gg_xZos6RD_o0pKU8vMcE2jLa_OcNmK8pTU98C_HPHQXa29V7MaH9uFPBZBA85t9OSup2DFsuOJf_PAIPux8DeJFQ/s320/Titan.jpg" width="238" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;"> ( टायटनचा पृष्ठभाग - हॉयगन्सने टिपलेले छायाचित्र )</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-size: 130%;">
शनीचा आणखी एक चंद्र म्हणजे एनसेलाडस (Enceladus). या चंद्राजवळून जातांना कॅसिनीने फारच महत्त्वाची निरिक्षणे नोंदवली. असे आढळून आले कि, एनसेलाडसवर उंचच उंच फवारे आहेत त्यातून खारट पाण्याचे तुषार आणि बर्फाचे तुकडे बाहेर फेकले जातात. एनसेलाडसच्या कुमकुवत गुरुत्वाकर्षणामुळे (weak gravity) आणि वातावरणाच्या अभावामुळे ते तुकडे सहजच शनीच्या परिसरात जातात. शनीचे 'ई' क्रमांकाचे कडे (E-ring) हे एनसेलाडसपासून आलेल्या बर्फाच्या तुकड्यांमधून बनले आहे असे मानले जाते. काही तुकडे पुन्हा एनसेलाडसवर पडतात आणि एनसेलाडसवर बर्फाची शाल तयार करतात. पडणाऱ्या सूर्यकिरणांत एनसेलाडस उजळून निघतो. एनसेलाडसचा पृष्ठभाग हा बर्फाच्छादित आहे आणि त्याखाली खारट पाणी आहे. आपल्या पृथ्वीच्या ध्रुवीय प्रदेशातील समुद्रात काहीशी अशीच परिस्थीती असते तरीपण समुद्रात खोलपर्यंत कुठल्यातरी स्वरुपात जीवांचे अस्तित्व शास्त्रज्ञांना आढळून आलेले आहे. ह्याच तर्काने एनसेलाडसवर सुद्धा कुठल्यातरी स्वरुपात जीवसृष्टी असावी हा तर्क करायला निश्चितच जागा आहे. शनीच्या प्रचंड गुरुत्वाकर्षणाने एनसेलाडसवर भुगर्भीय (Seismic activities) हालचाल होत असावी आणि त्यातुनच तेथील जीवसृष्टीला उर्जा मिळत असावी असाही एक कयास आहे.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; font-size: 130%; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihb8EZcxHh-KsYllSFXj9EDeK3NtyeYExVsIuGk7X6A08d-EpRyBa9QvqGI0-BLEgFmrpM6Yv7oZjH_bP4HeKaYIi0MDzuQajl20uDr8UcVT7ZHQwbGF4jBq2zv_pWFOqLd7OYeQ/s1600/50_Enceladus_768.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="448" data-original-width="768" height="186" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEihb8EZcxHh-KsYllSFXj9EDeK3NtyeYExVsIuGk7X6A08d-EpRyBa9QvqGI0-BLEgFmrpM6Yv7oZjH_bP4HeKaYIi0MDzuQajl20uDr8UcVT7ZHQwbGF4jBq2zv_pWFOqLd7OYeQ/s320/50_Enceladus_768.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; font-size: 130%; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidHjFoR7cS-Nm1SPor90QxPYUYWKISbytgi5p4zvGJBtxYenPNxFSduEOfwOl-8J0BFthaWQ-bdMcsSm4URzvu2bg32uXcQYbvvMSGzze-HhcDig6ys9UAu28apyNY67qiaYVqRg/s1600/enceladus_geysers.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="596" data-original-width="960" height="198" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidHjFoR7cS-Nm1SPor90QxPYUYWKISbytgi5p4zvGJBtxYenPNxFSduEOfwOl-8J0BFthaWQ-bdMcsSm4URzvu2bg32uXcQYbvvMSGzze-HhcDig6ys9UAu28apyNY67qiaYVqRg/s320/enceladus_geysers.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;"> (उजळलेला एनसेलाडस आणि त्यावरिल फवारे)</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-size: 130%;">
आत्तापर्यंत शास्त्रज्ञांचा असा कयास होता कि, सजीवसृष्टीच्या निर्मितीसाठी त्या ग्रहाचे त्याच्या ताऱ्यापासून एक ठराविक अंतर असावे जेणेकरून त्या सजीवसृष्टीला उर्जा मिळावी. याला हरितपट्टा असे म्हणतात (Habitable zone or Goldy-Lock zone). याबरोबरच सजीवांच्या निर्मितीसाठी पोषक घटक असावेत (जसे कार्बन, ऑक्सिजन, पाणी वगैरे). पण टायटन आणि एनसेलाडसच्या अभ्यासामुळे या शक्यतेला हलवून ठेवले.</span><br />
<span style="font-size: 130%;">
सूर्यापासून अतिदुर असुनसुद्धा टायटनच्या मिथेनच्या आणि एनसेलाडसच्या खारट पाण्याच्या समुद्रातसुद्धा जीवसृष्टी विकसित होउ शकते का अशी दाट शक्यता शास्त्रज्ञांना खुणावते आहे. पुढील काही दशके या दुरस्त (Distant) समुद्रीजगाची (Oceanic World) आपणास माहीती होणार आहे.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-size: 130%;">
शनीभोवताली असलेले कडे (Rings) त्याला फारच शोभून दिसते. एखादी जड अवकाशिय वस्तू (जसे लघुग्रह) हे अति गुरुत्वाकर्षण असलेल्या ग्रहाच्या एका मर्यादेचा पुढे जवळ जातात तेंव्हा त्या ग्रहाचे गुरुत्वाकर्षण त्या वस्तुचे तुकड्यात विभाजन करते . ते तुकडे मग त्या ग्रहावरतरी कोसळतात किंवा त्याच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या शक्तीत सापडून त्याभोवती फिरत बसतात. या मर्यादेला 'रोश मर्यादा' (Roche Limit) असे म्हणतात. गुरुच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या प्रभावामुळे मंगळ आणि गुरू यांच्यामध्ये छोट्या छोट्या लघुग्रहांची मालिकाच (Astroid Belt)आढळते. कदाचीत गुरुने कुणालाही रोश मर्यादेचा भंग केला कि त्याची शिक्षा म्हणून तुकड्यांत रुपांतर केले असावे.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-size: 130%;">
शनीचे 'कडे' (rings) असेच 'रोश मर्यादा' ओलांडणाऱ्या वस्तुंपासून बनलेले आहे. शनीचे कडे कॅसिनीने फारच जवळून अनुभवले. </span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-size: 130%;">
याव्यतिरिक्त कॅसिनीने पाठवलेली चित्रे आपल्या डोळ्याचे पारणे फेडतात. त्यातील काही निवडक खालीलप्रमाणे -</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; font-size: 130%; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi86lSRxvAIjvTe797Cklx9Ol2bleG4-wVit7tcrizpb94XGejvWYugD_GTGhwnJZyhASpv5sUoeRi9jHCd1zBDa9P6B0L8yUOqGQFPO4a1mkITU9L81VJhIDi4GWB4eIx5ADIGHg/s1600/The_Day_the_Earth_Smiled.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="398" data-original-width="1024" height="124" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi86lSRxvAIjvTe797Cklx9Ol2bleG4-wVit7tcrizpb94XGejvWYugD_GTGhwnJZyhASpv5sUoeRi9jHCd1zBDa9P6B0L8yUOqGQFPO4a1mkITU9L81VJhIDi4GWB4eIx5ADIGHg/s320/The_Day_the_Earth_Smiled.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;">(The day earth smiled. यात पृथ्वी, मंगळ, शुक्र आणि शनीचे बरेचसे चंद्र आहेत)</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieIPr4OgwuIAulijpwEw9wxakmVGRY7uZLvhxl6OlyrsSryyYLPuc_BaVGmOph9ImYe1GGK4j3ofP4MxPG1hfF9bILkstRbdw2RQV9yTYGZSrEV79v6mkXdtNixEvNwr78mUY0mg/s1600/saturn-hexagonal-storm-north-pole.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="432" data-original-width="480" height="288" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEieIPr4OgwuIAulijpwEw9wxakmVGRY7uZLvhxl6OlyrsSryyYLPuc_BaVGmOph9ImYe1GGK4j3ofP4MxPG1hfF9bILkstRbdw2RQV9yTYGZSrEV79v6mkXdtNixEvNwr78mUY0mg/s320/saturn-hexagonal-storm-north-pole.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;"> (शनीच्या उत्तर ध्रुवावरिल षटकोनी आकाराचे वादळ )</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span>
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVxihdvcB4XLrC-1kUq4RxPLdZbmf9-syWXYiZD_eGWEgjlA9_qWWu7TK4qiMXYXHnkVwmIMOeUn26I0Jte1SYiHIkJ7FHom4P93I2zGyciK4frOGc_xsa6l8_ZYkMupQD-kBLGg/s1600/Titan-Haze.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1600" data-original-width="1600" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiVxihdvcB4XLrC-1kUq4RxPLdZbmf9-syWXYiZD_eGWEgjlA9_qWWu7TK4qiMXYXHnkVwmIMOeUn26I0Jte1SYiHIkJ7FHom4P93I2zGyciK4frOGc_xsa6l8_ZYkMupQD-kBLGg/s320/Titan-Haze.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;"> (मिथेनच्या ढगातील टायटन)</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span>
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjuEjRjXOV2TukZgZo3ktj2BJkJfVajTxa0anPpWhqnDClQxn24PS16SZ-Pv5Cm8lPyqtgW8eDegyoZ5GE1XUVGes2t2VeKcliNnHq2ecE4JSK3-4-AcCEKQLREVhrBO96fc5L77w/s1600/Mimas-Pandora-Rings.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="1016" data-original-width="1016" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjuEjRjXOV2TukZgZo3ktj2BJkJfVajTxa0anPpWhqnDClQxn24PS16SZ-Pv5Cm8lPyqtgW8eDegyoZ5GE1XUVGes2t2VeKcliNnHq2ecE4JSK3-4-AcCEKQLREVhrBO96fc5L77w/s320/Mimas-Pandora-Rings.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;"> (शनीचे चंद्र मिमास आणि पँडोरा आणि शनीच्या कडीचा भाग)</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><b><br /></b></span>
<span style="font-size: 130%;"><b>शेवट</b></span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-size: 130%;">
कॅसिनीने आपली निर्धारित उद्दिष्टे वेळेत पुर्ण केली पण नासाने हा प्रकल्प आणखी पुढे तसाच चालु ठेवण्याचे ठरवले. कॅसिनीला २००८ आणि २०१० या दोन वेळा मुदतवाढ मिळाली. त्याकाळात या यानाने शनीच्या परिसरातून यथेच्छ भ्रमंती केली आणि नवनवीन माहितीचा खजाना आपल्याला उपलब्ध करून दिला.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-size: 130%;">
पण आता कॅसिनीजवळ असलेले अनुइंधन संपत चालले होते. काही उपकरणे बंद करून हे यान तसेच चालू ठेवता आले असते पण त्याचा पृथ्वीवरील नियंत्रणकक्षाशी संपर्कमात्र कधीकाळी भविष्यात तुटला असता. त्यानंतर ते कदाचित टायटन किंवा एनसेलाडसवर जर आदळले असते तर तेथील जीवसृष्टीला धोका उत्पन्न झाला असता किंवा ती प्रदुषित (contamination) झाली असती. म्हणुन मग कॅसिनिला निरोप द्यायचे ठरले.आपणच लावलेल्या शोधापायी आपणच आपले मरण ओढवून घ्यावे असाच काहिसा प्रकार म्हणावा लागेल (Cassini died for the discoveries it made).</span></div>
</div>
<br />
<div style="font-size: 130%;">
<span style="font-size: 130%;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">
नासाने ठरवल्याप्रमाणे कॅसिनीच्या निरोपाची तारीख १५-सप्टेंबर-२०१७ निश्चित केली गेली.कॅसिनीने आपली शेवटची आगेकुच (Grand Finale) एप्रिल-२०१७ ला सुरू केली त्यात त्याने शनीच्या वेगवेगळ्या कड्यांमधून प्रवास केला.शनीच्या ध्रुवांची, वातावरणाची छायाचित्रे घेतली. </span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">सरतेशेवटी कॅसिनीने आपला शेवटचा संदेश १५-सप्टेंबर-२०१७ ला पहाटे ४ः५५ (पॅसिफिक वेळ) ला पृथ्वीवर पाठवला आणि पुढच्या ४५ सेकंदातच ते शनीत विलीन झाले .....कदाचीत शनीची वक्रदृष्टी पडली ?</span></div>
</div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div style="font-size: 130%;">
<span style="font-size: 130%;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; font-size: 130%; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgqK9Hh91yKNGOMKCs117LoodtvaJYVVuMUZS9UWY5nWFmFGFTrpFd6SiBUNVHCK_doA4DH7klEticOYEzcj_668Y3Ves9RFUobqxZJG51-E5gaWYGgHW8-YhNnbWN2xxKsB0t9QA/s1600/Finale.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="286" data-original-width="557" height="164" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgqK9Hh91yKNGOMKCs117LoodtvaJYVVuMUZS9UWY5nWFmFGFTrpFd6SiBUNVHCK_doA4DH7klEticOYEzcj_668Y3Ves9RFUobqxZJG51-E5gaWYGgHW8-YhNnbWN2xxKsB0t9QA/s320/Finale.JPG" width="320" /></a></span></span></div>
<span style="font-size: 130%;">
( या भागातून कॅसिनी शनीच्या वातावरणात प्रवेश करत शनीवासी झाले. )</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br />
(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया जरुर नोंदवा)
<b style="font-size: 130%;"><br /></b>
</span>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com17tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-21535513377985101792016-05-31T23:05:00.001-07:002016-09-15T08:05:56.801-07:00'सैराटच्या' निमित्ताने<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">
एक साधू एका गावच्या नदीकाठच्या मंदीरात वास्तव्यास असे. दररोज सकाळी एक गवळण नदी पार करून मंदिरात दुध पोहोचवण्यासाठी येत असे. कधी कधी तिला साधुबाबांच्या प्रवचनाचाही लाभ व्हायचा. एकदा साधुबाबा म्हणाले की, ' जर आपण मनोभावे परमेश्वराचे स्मरण केले आणि स्वतःला त्याच्या ठायी अर्पण केले तर परमेश्वर आपल्या मदतीसाठी कुठेही धावून येतो'. गवळणीला साधुबाबाचे हे वाक्य लक्षात राहिले. एकदा त्यागावात धो-धो पाउस कोसळला. नदीला महापुर आला. गवळणीला नदी पार करून घेउन जायला कुठलाच नावाडी तयार होइना. पण गवळण साधुबाबासाठी दुध घेवून मंदिरात हजर होते. साधुला प्रश्न पडतो कि गवळण नदी पार करून कशी आली. साधू तिला याबाबत प्रश्न विचारतो. गवळण उत्तरते - "आपणच म्हणाला होता कि, मनोभावे परमेश्वराचे स्मरण केले तर परमेश्वर आपल्या मदतीसाठी कुठेही धावून येतो. मी माझ्याकडे असलेली हि चटइ पाण्यावर टाकली. डोळे बंद केले आणि परमेश्वराला स्मरुण म्हटले या चटइ वरून मला पैलतीरी घेउन चल. आणि मी इथवर आले. आपण किती विद्वान आहात."<br />
मतीतार्थ हा कि, कधीकधी आपल्या दररोजच्या जीवनातील सामान्य माणसे सुद्धा विद्वानाला जमणार नाही असे असामान्य कार्य करून जातात.<br />
<br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibvkb5fdx4tBlP6W8XIdkBUJLL5H9XH4har_8pW-C_4jHePi0ROn5SHNyYbwNOAOEe0bUztsoUUYfgbSbhwDdWqO5pkosdoGt3Dt5AsV7MS70_kwC2JaJGIoYL3xspmUBgIkf9Ww/s1600/Sairat_Marathi_Film_Poster.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibvkb5fdx4tBlP6W8XIdkBUJLL5H9XH4har_8pW-C_4jHePi0ROn5SHNyYbwNOAOEe0bUztsoUUYfgbSbhwDdWqO5pkosdoGt3Dt5AsV7MS70_kwC2JaJGIoYL3xspmUBgIkf9Ww/s320/Sairat_Marathi_Film_Poster.jpg" width="215" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"></span></div>
<span style="font-size: 130%;">
<br />
सध्या 'सैराट' हा मराठी सिनेमा सगळ्या माध्यमांमध्ये चर्चेचा विषय ठरतो आहे अगदी NDTV या हिंदी-इंग्रजी चॅनलने तसेच परदेशी प्रसार माध्यमानेसुद्धा याची दखल घेतली आहे. हा सिनेमा तसा वेगळ्या धाटनीचा बनलाय. ग्राम्य पार्श्वभुमी असलेल्या 'आर्ची' आणि 'परश्याची' ही कहानी आणि त्यातील इतर पात्रे. न याच्यात कोणी मोठा कलाकार आहे ना कोणी मोठे नाव. दररोजच्या जगण्यातील पात्रे आहेत आणि दररोजच्या धावपळीत भेटतील असे चेहरे आहेत. ग्रामिण भागात असलेले राजकारणी प्रस्त, ग्राम्य भाषा, तेथील क्रिकेटचे सामने, व्यवसाय (सायकलचे दुकान), विहीर, परश्याचे दिलदार मित्र, मित्रांमध्ये असलेली टोपन नावे... सगळे काही जशेच्या तसे मांडण्याचा प्रयत्न 'नागराज मंजुळे'ने केला आहे .</span><br />
<div>
<span style="font-size: 20.8px;"><br /></span>
<br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">याअगोदर नागराजने 'पिस्तुल्या' हा लघुपट आणि 'फँड्री' हा चित्रपट बनवला होता. दोन्हींचे तेवढेच कौतुक झाले होते. असे ऐकले आहे कि, नागराजने सैराटच्या कलाकारांना केवळ 'संवाद' आणि 'कथानक' दिले आणि बाकी सर्व त्यांच्यावर सोडून दिले. या कलाकारांची पुर्वीची अभिनयाची पार्श्वभुमी नसल्याने त्यांनी फुकाचा अभिनय केलाच नाही. आपल्या दररोजच्या वागण्या-बोलण्यातला नैसर्गिकपणा त्यांनी त्यात आणला. त्यांना ते कृत्रीमरित्या, आव-आणून करावे लागले नाही कारण नाटकीय-अभिनय काय असतो हा प्रकारच त्यांच्यासाठी नवीन होता. यामुळे 'नजरेतला अभिनय', 'पहाडी संवाद', 'Larger than Life' प्रतीमा असलेला आणि दहा-दहा गुंडांना एकट्याने लोळवणारा नायक इथे दिसत नाही, दिसतो तो हातपंपातून पाणी भरणारा, नजर चुकवून क्रिकेट खेळणारा, वेळप्रसंगी हातगाडीवर काम करणारा निरागस परश्या. त्याच्या मित्रांचेही तसेच .कोणीही चारचाकितून अचानक रात्री गोव्याला घेउन जायला येणारा इथे कुणी नाहिये (संदर्भ - दिल चाहता है). मळकट कपडे, मावा खाउन किडलेले दात, दररोजच्या अर्थार्जनासाठी चालवावे लागलेले पंक्चरचे दुकान... सगळे कसे आजुबाजुला घडते आहे असे वाटावे. आर्चीची भुमिकाही तितकीच नैसर्गिक आहे. बुलेट,ट्रॅक्टर चालवणारी, खो-खो खेळणारी, विहीरीत पोहणारी निरागस,अल्लड आर्ची रिंकू राजगुरुने चांगली रंगवली आहे (त्यासाठी तिला पुरस्कारही मिळाला आहे.) </span><span style="font-size: 130%;">अजय-अतुल ने 'झिंगाट'च्या तालावर परदेशातही लोकांना नाचवले आहे. त्यांनी पाश्चात्य संगितात लोकप्रिय असलेल्या Symphony चा प्रयोग चित्रपटात केला आहे. संवादात आजीबातच जड भाषेचा प्रयोग केलेला नाही त्यामुळे फारच काळजीपुर्वक न ऐकता ते सहज घेता येतात (नाहीतर ' जिंदगीमे कुछ चिजे फायदे और नुकसानसे उपर होती है। लेकीन कुछ लोग इसे नही समझते' (संदर्भ - 'त्रिशुल' चित्रपट) हा Dialog जरा कान देउनच ऐकावा लागतो.) कथानक मध्यांतरानंतर जरा करुण (Sentimental) होते पण ते एका सत्य घटनेवर (Honor-Killing) आधारीत आहे असे ऐकले.</span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">बच्चन साहेबांनी सांगितलेली एक गोष्ट इथे नमुद कराविशी वाटते, ते म्हणतात 'Indian Cinema portrays Escapism and believe in Poetic-Justice' (भारतीय चित्रपट पलायनवाद दर्शवतात आणि काव्यत्म न्यायावर आधारित असतात). याचा अर्थ असा कि, प्राप्त परिस्थीतीतून भारतीय मनाला कमीत कमी ३ तासांसाठी सुटका हवी असते त्यामुळे जे सत्यात येउ शकत नाही अशा गोष्टी भारतीय मन पडद्यावर पाहते. त्यात त्याला शेवटी चांगल्याचा/सत्याचा वाइटावर/असत्यावर विजय झालेला हवा असतो. (पण चांगल्याचा/सत्याचा विजय शेवटीच का होतो? अगोदरच का नाही? हे न सुटलेले कोडे आहे). बऱ्याच जणांना या चित्रपटाचा शेवट हृ्दयद्रावक वाटतो. पण कधी कधी वास्तव हे कल्पनेपेक्षाही भयाण असते (At times reality is much STRANGER than fiction). ते स्विकारायलाच लागते.<br />
<br />
काही महिन्यांपुर्वी 'Taxi' या इराणी चित्रपटाला एका 'Film Festival' मध्ये मानाचा पुरस्कार मिळाला. इराणमध्ये माध्यमांवर बरीच बंधने आहेत त्यामुळे 'जफर पनाही' या निर्मात्याने हा चित्रपट HandyCam ने चित्रित केला. त्याची VCD बनवून त्याने छुप्यामार्गाने पॅरिसला पाठवून दिली. तेथील 'Film Festival' मध्ये त्याला पुरस्कार मिळाला. हा चित्रपट पुर्णपणे Taxi मध्येच चित्रित होतो. त्यात प्रवास करणाऱ्या कुणालाही हे चित्रीत होत असल्याची जाणीव नव्हती त्यामुळे चित्रपट आजीबात कृत्रीम वाटत नाही.<br />
<br />
<br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-0zm0aiivG_qjTzRA1qPkS_GVfNQDZWwFVYGfjBlCmneztMXl2sB-OnkJLOWCXTaUzTHmzwDanvgv00-gFkjrkOY0MzOLZrFXV-b7CpkDR4kPAnKmy8IMuPLbjKFh8cREDCcSPQ/s1600/Taxi-Iran-Movie.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-0zm0aiivG_qjTzRA1qPkS_GVfNQDZWwFVYGfjBlCmneztMXl2sB-OnkJLOWCXTaUzTHmzwDanvgv00-gFkjrkOY0MzOLZrFXV-b7CpkDR4kPAnKmy8IMuPLbjKFh8cREDCcSPQ/s320/Taxi-Iran-Movie.jpg" width="213" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;">
<br />
वरिल कहानीतील गवळणीप्रमाणे कधी-कधी सामान्य माणसांकडुनसुद्धा असामान्य काम घडते. सैराट त्याचे एक उदाहरण आहे. यातील कलाकारांमागे कुठलेही वलय (Stardom) नाही, अभिनयाच्या शाळेतील नाटकीपणा (Artificialness) नाही तरीही जनमनाचा ठाव घेणारी एक कलाकृती त्यांनी तयार केली आहे. तद्द्न गल्लाभरु (BoxOffice) मसालापटापेक्षा वेगळ्या धाटणीचे आशयप्रधान (content-based) आणि वास्तववादी (Realistic) चित्रपट पाहण्यासाठी भारतीय प्रेक्षक प्रगल्भ होत आहे. सैराट त्या मार्गावर एक चांगला प्रयोग ठरो !!! </span></div>
</div>
<div>
<span style="font-size: 130%;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया जरुर नोंदवा)</span></div>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com21tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-15555540701518018142016-02-29T02:41:00.000-08:002016-09-15T08:04:13.763-07:00आणि विश्व बोलू लागले - भाग-२<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"> </span></span><br />
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">गुरुत्वलहरी (Gravitational Waves) म्हणजे काय? याची पार्श्वभुमी आपण मागील भागात (<a href="http://manmokal.blogspot.in/2016/02/blog-post.html" target="_blank">आणि विश्व बोलू लागले - भाग-१</a>) घेतली. आता जरा LIGO ने केलेल्या प्रयोगाबाबत माहीती घेउयात.</span></span><br />
<ul style="text-align: left;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">
<li><b>LIGO ने पकडलेल्या गुरुत्वलहरी</b></li>
</span></span></ul>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">१२-सप्टेंबर-२०१५ या दिवशी अमेरिकेतल्या प्रयोगशाळांना प्रथमतःच गुरुत्वलहरी पकडण्यात यश आले. परंतु या लहरींची वैधता (Authenticity) तपासुन पाहून ते अधिकृत जाहीर करण्यात आले ११-फेब्रुवारी-२०१६ या दिवशी. या पकडलेल्या गुरुत्वलहरीला नाव देण्यात आले '<b>GW150914</b>'.</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">पृथ्वीपासून १.३ अब्ज प्रकाशवर्षाच्या (1.3 billion lightyears) अंतरावर असलेल्या आणि एकमेकांभोवती पिंगा घालणाऱ्या दोन कृष्णविवरांच्या (BlackHoles) मिलनातून (Merger) या गुरुत्वलहरी बाहेर पडल्या. त्यापैकी एका कृष्णविवरांचे वजन आपल्या सूर्याच्या ३६-पट तर दुसऱ्याचे २९-पट होते. या घटनेत ३-सूर्य मावतील इतकी उर्जा बाहेर पडली अर्थातच ती बरीचशी गुरुत्वतरंगांच्या रुपात इतरत्र पोहोचली.</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSKMw3-4Mi68N6h-NxTrwMJI5E5vWL_QOs1RqPrsMDw_XYqfgbbHT23QJfZUMAKiso7xlTVY3-5yCMV9UyKW7O2LUm5hyphenhyphenAYhS00SPchQS-Z3NzrnNd48KxwikrDG3xvmhKqOfoOQ/s1600/BH2.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="160" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiSKMw3-4Mi68N6h-NxTrwMJI5E5vWL_QOs1RqPrsMDw_XYqfgbbHT23QJfZUMAKiso7xlTVY3-5yCMV9UyKW7O2LUm5hyphenhyphenAYhS00SPchQS-Z3NzrnNd48KxwikrDG3xvmhKqOfoOQ/s320/BH2.png" width="320" /></a></span></span></div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">आता जरा त्या दोन कृष्णविवरांच्या मिलनाचा घटनाक्रम समजावून घेउयात.</span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFBeJmhKxYdd3OrWoWtURPZXVCHGCl3Mjhjn8H-unmrXEqWNxrmhPPF4CeZ_E2l7CO_aXuhkAV26HYypW_MeUWDWjATO_TZJ0dUofxyBIBhvXXtIjfD37c4hVAeKpvMZ-rnFBBxA/s1600/BH-1.PNG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="230" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhFBeJmhKxYdd3OrWoWtURPZXVCHGCl3Mjhjn8H-unmrXEqWNxrmhPPF4CeZ_E2l7CO_aXuhkAV26HYypW_MeUWDWjATO_TZJ0dUofxyBIBhvXXtIjfD37c4hVAeKpvMZ-rnFBBxA/s320/BH-1.PNG" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">वरील दाखवलेल्या चित्रात आणि आलेखात आपण स्पष्ट पाहू शकता की जेंव्हा ही कृष्णविवरे एकमेकांभोवती पिंगा घालत घालत जवळ येतात (Inspiral, Merger, Ring-Down) तेंव्हा ते वेगवेगळ्या क्षमतेच्या (Strain) गुरुत्वलहरी उत्सर्जीत करतात. हि कृष्णविवरे कित्तेक लाख वर्षे एकमेकांभोवती फिरत होती. तेंव्हाही त्यांच्या फिरण्यातुन गुरुत्वलहरी बाहेर पडतच होत्या परंतु त्या कमी क्षमतेच्या असल्यामुळे पृथ्वीवर पकडण्यात येउ शकल्या नाहीत. त्यांच्या मिलनाच्या वेळी मात्र जास्त क्षमतेच्या गुरुत्वलहरी बाहेर पडल्या त्यामुळे त्या पृथ्वीवरील LIGO ला पकडता आल्या. या कृष्णविवरांचा मिलन कालावधी अगदी काही सेकंदाचाच होता हे विशेष !!! या गुरुत्वलहरींनी साधारणपणे ५०,००० वर्षांपुर्वी आपल्या आकाशगंगेत प्रवेश केला ज्यावेळी पृथ्वीवर मानवप्राण्याच्या अगदी आदीम जमातीचे (Homo-sapience) वास्तव्य होते.</span></span><br />
<br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">अमेरिकेतल्या Hanford (Washington) आणि Livingston (Louisiana) येथील LIGO ने पकडलेल्या गुरुत्वलहरींचा आलेख खालील प्रमाणे आहे.</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDbvFISoD05-tpzBb5N0x5x-hl2ErprKKSFfnlBt2gTRAOR5Fi9NKQa4CQAEmxHhdaIqQMZJO0SRY8qzCe48W8Di7YXr6QbAC2Ss8sXqQoVgMSAxFOuy6HEbgbJR2NVYd9ep41cw/s1600/Hanford.PNG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="196" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjDbvFISoD05-tpzBb5N0x5x-hl2ErprKKSFfnlBt2gTRAOR5Fi9NKQa4CQAEmxHhdaIqQMZJO0SRY8qzCe48W8Di7YXr6QbAC2Ss8sXqQoVgMSAxFOuy6HEbgbJR2NVYd9ep41cw/s320/Hanford.PNG" width="320" /></a></span></span></div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdwW5XxYMjiRiRPjVv51c_oamyzKU8Szf51rhR3Fa9g1hnbJ9DwYgAC7Vze-7K8BZv9R4EYl3v_ru5LYHmsvSPPzoYFbL6rM0IQ-jDAIJn5lAJlhWC3EUQLNPcoyYcDFOGRI73CQ/s1600/Livingston.PNG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="227" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgdwW5XxYMjiRiRPjVv51c_oamyzKU8Szf51rhR3Fa9g1hnbJ9DwYgAC7Vze-7K8BZv9R4EYl3v_ru5LYHmsvSPPzoYFbL6rM0IQ-jDAIJn5lAJlhWC3EUQLNPcoyYcDFOGRI73CQ/s320/Livingston.PNG" width="320" /></a></span></span></div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">आता जर या दोन ठिकाणावरील लहरी (Hanford- लाल-रंग, Livingston- निळा-रंग) एकमेकांवर ठेवल्या तर त्या बऱ्याच अंशी सारख्या आहेत अशा वाटतात. एकप्रकारे निसर्गाने आपल्या गुरुत्वलहरींच्या ज्ञानावर केलेले हे शिक्कामोर्तबच आहे.</span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><br /></span>
<br />
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">हि घटना घडली त्याचा ध्वनीसुद्धा आपण ऐकू शकता ( त्यासाठी खालील ध्वनीफीत Play करावी ). एकप्रकारे गुरुत्वलहरींच्या माध्यमातून विश्व आपल्याशी बोलू लागले आहे.</span></span></div>
<br />
<audio controls="">
<source src="https://losc.ligo.org/s/events/GW150914/audio/GW150914_H1_shifted.wav"></source>
If you cannot see the audio controls, your browser does not support the audio element
</audio>
<br />
<br />
<ul style="text-align: left;"><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">
<li><b>भविष्यातल्या आशा</b></li>
</span></span></ul>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">१.३ अब्ज वर्षांपुर्वी विश्वात घडलेली ही घटना पृथ्वीवर आत्ता समजते आहे. एकप्रकारे आपण विश्वाच्या भुतकाळात तर डोकावत नाही ना ? असा प्रश्न पडतो. याशोधामुळे भुतकाळातील घटना याची देही याची कानी ऐकणे शक्य होतील अशी एक आशा निर्माण झाली आहे. कदाचीत हे विश्व जेंव्हा निर्माण झाले त्यावेळी घडलेल्या घटना आपल्या पर्यंत जर गुरुत्वलहरींच्या माध्यमातून पोहोचल्या तर त्यावेळचा प्रसंग आपल्या समोर उभा केला जाउ शकतो. एकप्रकारे हा भुतकाळात मारलेला फेरफटकाच आहे ('Time Travel in past').</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">या शोधामुळे हे विश्व (Universe) अभ्यासन्याचे एक वेगळे दालन (Gravitational Wave Astronomy) मानवापुढे उघडले आहे यात मात्र शंकाच नाही.</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;">
<span style="font-size: 130%;"> ता.क. - इथे एक गोष्ट आवर्जुन उल्लेख करावीशी वाटते ती अशी कि, '<b>चित्रलेखा</b>' या नावाजलेल्या आणि सर्वाधीक मराठी वाचकवर्ग असलेल्या साप्ताहिकाने त्यांच्या <b>२८-मार्च-२०१६</b> च्या अंकात प्रस्तुत लेखमालेची दखल घेतली आहे. </span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgC1kH1VYQBVobntnTKa4-ODwLmvueqYuDhGo_DNGnf3NJNegBiCV6ABPiwQCXiE62uBQgX0W71I_HTN-1S293gXMgPgVBWH0PDvy4a9-lMV32UBE8eTEbzgChCApzSrTDKEWKwFg/s1600/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0%25E0%25A4%25B2%25E0%25A5%2587%25E0%25A4%2596%25E0%25A4%25BE.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgC1kH1VYQBVobntnTKa4-ODwLmvueqYuDhGo_DNGnf3NJNegBiCV6ABPiwQCXiE62uBQgX0W71I_HTN-1S293gXMgPgVBWH0PDvy4a9-lMV32UBE8eTEbzgChCApzSrTDKEWKwFg/s320/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0%25E0%25A4%25B2%25E0%25A5%2587%25E0%25A4%2596%25E0%25A4%25BE.jpg" width="228" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"> ( चित्रलेखा - २८-मार्च-२०१६ )</span></span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-size: 130%;">
(PDF link - <a href="https://drive.google.com/file/d/0B9RdAfFDyaW9ZWI5ME4wSnVLdzQ/view?usp=sharing" target="_blank">चित्रलेखा - २८-मार्च-२०१६</a>) </span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;">
<span style="font-size: 130%;"> (वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)
</span></span></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-44053355305578306682016-02-13T04:21:00.000-08:002016-09-15T08:06:35.290-07:00आणि विश्व बोलू लागले - भाग-१<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">ट्रिंग ट्रिंग !!! </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"> "नमस्कार !!! काय राव किती दिवसानंतर तुमचा नंबर मिळालाय !!! आपली एवढी वर्षे एकमेकांचा नंबर शोधण्यातच गेली. चला उशीरा का होइना तुमचा नंबर लागला. मला तुम्हाला माझ्या जन्मापासून ते आत्तापर्यंतच्या सगळ्या गोष्टी नुसत्या सांगायच्याच नाही तर ऐकवायच्या सुद्धा आहेत. काय? मी कोण आहे हे ओळखले नाही आपण? अहो मी आपला 'विश्व' (<b>Universe</b>) ज्याच्यामध्ये तुम्ही रहाता. काय तयार आहात ना मग? मी पुन्हा आपल्याला कॉल देइन "</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">वरील मनोगत एखाद्या स्वप्नातले वाटते ना? पण खरे असे आहे कि, हे दिवास्वप्न आता सत्यात उतरण्याची दाट शक्यता आहे आणि मागिल काही दिवसांत 'खगोलशास्त्रात' (astronomy) मोलाची भर टाकेल 'अशी एक घटना घडली कि त्यामुळे या शास्त्रात एक मैलाचा दगड (milestone) गाठता आला असेच म्हणावे लागेल. </span></span></div>
</div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">अमेरिकेत Louisiana आणि Washington या परगण्यात तसेच इटलीमधील Virgo येथील The Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory (<b>LIGO</b>)</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> निरिक्षण-कक्षाने दिलेल्या हवाल्यानुसार त्यांना '<b>गुरुत्वलहरींचे </b>(<b>Gravitational Waves</b>) अस्तित्व सिद्ध करण्यात यश मिळाले आहे' प्रश्न असा पडतो कि, दररोज ढिगाने संशोधनाचे शोध-निबंध प्रसिद्ध होतात, शोध लागतात मग या गुरुत्वलहरींचे काय असे नाविन्य? त्याचा आइन्स्टाइनच्या १०० वर्षापुर्वी केलेल्या संशोधनाशी काय संबंध ? त्याची या विश्वातली गुपिते उकलण्यात काय मदत मिळणार? चला या गोष्टी एकमेकांत कशा गुंफल्या आहेत ते पाहू आणि गुरुत्वलहरींना 'विश्वाचा आवाज' (<b>Sound of Universe</b>) का म्हटले आहे ते </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">जाणून घेउ</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">.</span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><br /></span></div>
<div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><b>आइन्स्टाइनचा व्यापक सापेक्षतावादाचा सिद्धांत (General Theory of Relativity)</b></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">आइन्स्टाइनने त्याचा व्यापक सापेक्षतावादाचा सिद्धांत १९१५ साली मांडला. त्यात त्याने असे सिद्ध केले कि, गुरुत्वाकर्षण (Gravity) म्हणजे प्रचंड वस्तुमानाच्या (mass) वस्तुमुळे त्या सभोवतालच्या अवकाशाला (space) आलेली वक्रता (curve) आहे. तसेच त्याने हे ही सिद्ध केले की, अवकाश(space) आणि वेळ(time) या एकाच नाण्याचा दोन बाजू असून त्या एकमेकावर प्रभाव करतात. यालाच </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">अवकाश-</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">काल</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> (</span><b style="font-family: shanipaar, manogat, Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 130%;">Space-Time)</b><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> असेही म्हटले जाते (या गोष्टींवर विस्तृत विवेचन आपण माझ्या '<b>मनमोकळं</b>' या अनुदिनीवरील (Blog) </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">'<b>INTERSTELLAR समजुन घेतांना</b>' या मालिकेमधील ३ </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">भागांत </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">(<a href="http://manmokal.blogspot.in/2014/12/interstellar.html" target="_blank">भाग-१</a>, <a href="http://manmokal.blogspot.in/2015/01/interstellar.html" target="_blank">भाग-२</a>, <a href="http://manmokal.blogspot.in/2015/03/interstellar.html" target="_blank">भाग-३</a>) </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">वाचू शकता.)</span></div>
</div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">आइंस्टाइनने असेही म्हणून ठेवले आहे कि, जेंव्हा प्रचंड वस्तुमानाच्या वस्तू एकमेकांभोवती फिरत असतील तेंव्हा त्यातून गुरुत्वलहरींचे </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">(Gravitational waves)</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"> </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">तरंग </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">बाहेर पडतील त्यामुळे त्यांच्या सभोवतालच्या अवकाशात याचे परिणाम</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> (ripples in the fabric of space-time) जाणवतील आणि त्यावर प्रभावही टाकतील. </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">या गुरुत्वलहरी अवकाशातून जातांना तेथील अवकाश चक्क आकुंचन आणि प्रसरण (contraction and expansion) पावेल. या गुरुत्वलहरींचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे त्या कुठल्याही वस्तुमधून प्रकाशाच्या वेगाने आरपार जाउ </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">शकतील</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">. त्यांच्यावर इतर कुठल्याही गोष्टी परिणाम करत </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">नसल्यामुळे</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"> त्यांनी वाहून आणलेली माहीती अगदी 'जशी आहे तशी' </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">असेल</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">. तसेच या लहरी ऐकल्या (in the audible range of 20-20Khz) जाउ </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">शकतील</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">आता या प्रचंड वस्तुमानाच्या म्हणजे नेमक्या किती वस्तुमानाच्या? तसे बघितले तर आपला सूर्य आणि पृथ्वी प्रचंड वस्तुमानाच्या आहेतच कि मग त्यांच्या एकमेकांभोवती पिंगा घालण्यातून गुरुत्वलहरी तयार होत नाहीत का? तर त्याचे असे आहे कि त्या प्रचंड वस्तुमानाच्या वस्तुंचे वजन हे आपल्या सूर्याच्या कित्तेक पट असायला हवे. </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">आपला </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">सूर्य आणि पृथ्वीच्या पिंग्यातून तयार होणारे तरंग अगदीच नाममात्र क्षमतेचे असावेत किंवा नसुही शकतील हे येणारा काळच सांगू शकेल.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXNA4Rk5Mr1sceVnCLqqmfYej4oB4tRgvdKy8c-PKeSuc6zZhXEOX9nXylCyS5qlPaFEruRFvYQ85k09lhdcSDUctnjPg1hGZc388c18BP9MOPkSo7kbNCy7wVvtwappSyjLIkag/s1600/Ripple-SpaceTime.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="142" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiXNA4Rk5Mr1sceVnCLqqmfYej4oB4tRgvdKy8c-PKeSuc6zZhXEOX9nXylCyS5qlPaFEruRFvYQ85k09lhdcSDUctnjPg1hGZc388c18BP9MOPkSo7kbNCy7wVvtwappSyjLIkag/s400/Ripple-SpaceTime.jpg" width="400" /></a></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">(</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">चित्र -</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">अवका</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">श-</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">कालाचे</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">आकुंचन आणि प्रसरण</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">Ripple in SpaceTime (Strain))</span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">आइन्स्टाइनचे द्रुष्टेपण याच्यात आहे की, त्याने हे सर्व १०० वर्षांपुर्वी लिहून ठेवले. त्याकाळी असलेल्या तोकड्या साधनांमुळे त्याने असेही लिहून ठेवले कि, 'कदाचीत आपण मानव गुरुत्वलहरींचे अस्तित्व शोधण्यात कमी पडू शकु'. त्याच्या व्यापक सापेक्षतावादाचा सिद्धांताची सिद्धता जरी १९१९ सालच्या कंकणाकृती सूर्यग्रहणातून मिळालेली होती तरीही आत्ता </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><b>LIGO</b></span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> निरिक्षण-कक्षाने</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> पकडलेल्या गुरुत्वलहरींमुळे त्याच्या सिद्धांताला पुष्टीच मिळते.</span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<b style="font-family: shanipaar, manogat, Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 130%;">LIGO</b><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> <b>चे </b></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><b>महत्त्व </b></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">आत्तापर्यंतच्या खगोलशास्त्राच्या निरिक्षण-शाळा(Observatories) या बव्हंशी विद्युतचुंबकिय तरंगावर (Electromagnetic waves) आधारित निरीक्षणे करीत असत. जसे दुरच्या ताऱ्याकडून आलेला प्रकाशाचे निरिक्षण (Doppler Effect), दुरच्या दिर्घिकेतून(Galaxy) आलेले रेडिओसंदेश, गॅमा किरणे (Gamma Ray Burst), भारित कण (उदा.-म्युऑन) वगैरे. </span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"></span></span><br />
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">Laser Interferometer Gravitational Wave Observatory (LIGO) निरिक्षण-शाळांना खरेतर खगोलशास्त्रिय प्रयोग म्हटले तर वावगे ठरू नये. ह्यांचे एकमेव उद्दिष्ट हे गुरुत्वलहरींना पकडणे हे आहे. त्यामुळे इतर कुठल्याही लहरींकडे LIGO दुर्लक्ष करते. अमेरिकेत असलेल्या LIGO ची लांबी ४-किमी आहे. त्यात लेसर किरणांचा उपयोग केला जातो. गुरुत्वलहरींमुळे अवकाश-काळाचे जे आकुंचन-प्रसरण(Strain) होते ते या लेसर किरणांच्या झोतावर परिणाम करते आणि त्या स्थानातून गेलेल्या गुरुत्वलहरींची हालचाल लेसर किरणांच्या झोतात झालेल्या हालचालींतून प्रकट होते. LIGO मधील उपकरणे अवकाश-कालाचे अतीसुक्ष्म आकुंचन प्रसरण(Strain) सुद्धा टिपू शकतात. अतीसुक्ष्म किती तर अणुत असलेल्या प्रोटॉनच्या लांबीचा १०००० वा भाग !</span></span><br />
<br /></div>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjy5EEd7ZdNob3kOXVcB_-t_DHe18Nm76i7FZSIrNaj6O1tiIw0XF7wFLVEx3xHtdAJLHQs9N6ZelqMNZvRNH4w5Xx-FxHNuYJnLdYMnxH3MdcNDK_isRZ-angpGMGiQKmeUNe-MQ/s1600/LIGO.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="214" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjy5EEd7ZdNob3kOXVcB_-t_DHe18Nm76i7FZSIrNaj6O1tiIw0XF7wFLVEx3xHtdAJLHQs9N6ZelqMNZvRNH4w5Xx-FxHNuYJnLdYMnxH3MdcNDK_isRZ-angpGMGiQKmeUNe-MQ/s320/LIGO.jpg" width="320" /></a></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"> (</span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 20.8px;"></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">चित्र -अमेरिकेतील L</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">ouisiana </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">येथील LIGO )</span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">LIGO या एकट्या असू शकत नाही कारण नोंद झालेल्या गुरुत्वलहरी या नेमक्या अवकाशातुनच आल्या असून त्या स्थानिक भुगर्भातील (local seismic activity) वा इतर स्त्रोत्रांतून (other source) आलेल्या नाहीत याला दुजोरा (verify) द्यायला इतर काही अंतरावर </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">आणखी </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">काही </span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">LIGO असायला हव्यात. कदाचीत भविष्यातील LIGO भारतात व जपान मध्ये सुद्धा असतील.</span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">LIGOला नेमक्या या लहरी कशा मिळाल्या, त्यात कुठली माहीती दडली होती, या लहरी ऐकायला कशा वाटतात </span></span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;">वगैरे</span><span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"> गोष्टींचा आढावा आपण पुढील भागात घेउ.</span><br />
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif; font-size: 130%;"><br /></span></div>
<span style="font-size: 130%;"> ता.क. - इथे एक गोष्ट आवर्जुन उल्लेख करावीशी वाटते ती अशी कि, '<b>चित्रलेखा</b>' या नावाजलेल्या आणि सर्वाधीक मराठी वाचकवर्ग असलेल्या साप्ताहिकाने त्यांच्या <b>२८-मार्च-२०१६</b> च्या अंकात प्रस्तुत लेखमालेची दखल घेतली आहे. </span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgC1kH1VYQBVobntnTKa4-ODwLmvueqYuDhGo_DNGnf3NJNegBiCV6ABPiwQCXiE62uBQgX0W71I_HTN-1S293gXMgPgVBWH0PDvy4a9-lMV32UBE8eTEbzgChCApzSrTDKEWKwFg/s1600/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0%25E0%25A4%25B2%25E0%25A5%2587%25E0%25A4%2596%25E0%25A4%25BE.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgC1kH1VYQBVobntnTKa4-ODwLmvueqYuDhGo_DNGnf3NJNegBiCV6ABPiwQCXiE62uBQgX0W71I_HTN-1S293gXMgPgVBWH0PDvy4a9-lMV32UBE8eTEbzgChCApzSrTDKEWKwFg/s320/%25E0%25A4%259A%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B0%25E0%25A4%25B2%25E0%25A5%2587%25E0%25A4%2596%25E0%25A4%25BE.jpg" width="228" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<span style="font-size: 130%;">( चित्रलेखा - २८-मार्च-२०१६ )</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br />
(PDF link - <a href="https://drive.google.com/file/d/0B9RdAfFDyaW9ZWI5ME4wSnVLdzQ/view?usp=sharing" target="_blank">चित्रलेखा - २८-मार्च-२०१६</a>) </span> <br />
<br />
<div>
<span style="font-family: "shanipaar" , "manogat" , "verdana" , "arial" , "helvetica" , sans-serif;"><span style="font-size: 130%;">(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)</span></span></div>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com18tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-10594850610690618372015-08-16T11:22:00.000-07:002017-09-27T21:41:17.554-07:00INTERSTELLAR समजुन घेतांना - भाग-४<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">
'आपले हक्काचे घर घ्या आपल्या नजीकच्या दिर्घिकेत (Galaxy) सुलभ हप्त्यांच्या (EMI) सुविधेसह'. अशी जाहीरात नजिकच्या भविष्यात वाचायला मिळाली तर आश्चर्य वाटायला नको.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">मागील काही दिवसांत खगोलशास्त्राशी निगडीत अशा काही घटना घडल्या आहेत कि त्यामुळे या शास्त्राविषयी कुतुहल अजुन वाढते आहे. जसे </span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br />
१) New Horizon या दहा वर्षापुर्वी सोडलेल्या यानाने प्लुटोपासून जातांना (Flyby) त्याच्याशी निगडीत महत्त्वपुर्ण माहिती मिळवली.<br />
<br />
२) Philae lander हे 67p या धुमकेतुवर उतरलेले उपकरण निद्रित अवस्थेत गेले होते ते आता पुन्हा पुनरुज्जीवीत होइल अशी शक्यता आहे.<br />
<br />
३) स्टिफन हॉकींग्ज आणि युरी मिल्नर यांनी विश्वात इतरत्र कुठे जिवस्त्रूष्टी आहे का याच्या शोधासाठी नव्याने मोहीम हाती घेतली आहे.<br />
<br />
पण <strong>Interstellar</strong> ने जाग्रुत केलेले कुतुहल कमी होत नाही. हा चित्रपट Jonathan Nolan याने दिग्दर्शित केला असून त्याने या चित्रपटातील सगळ्या वैज्ञानिक संकल्पना Kip Thorne या शास्त्रज्ञाकडून पडताळून घेतल्या आहेत. त्यामुळे
वैज्ञानिकदृष्ट्या आक्षेप घ्यायला या चित्रपटात जागा ठेवलेली नाही.<br />
<br />
तर आता जरा Interstellar च्या कथेकडे वळुयात (यापुर्वी आपण '<strong>INTERSTELLAR समजुन घेतांना</strong>' या मालिकेमधील ३ भाग (<a href="http://manmokal.blogspot.in/2014/12/interstellar.html" target="_blank">भाग-१</a>, <a href="http://manmokal.blogspot.in/2015/01/interstellar.html" target="_blank">भाग-२</a>, <a href="http://manmokal.blogspot.in/2015/03/interstellar.html" target="_blank">भाग-३</a> ) अवश्य वाचावे).<br />
<br />
Cooper हा एक अमेरिकेच्या NASA या नामांकित संस्थेत काम केलेला विधुर आपल्या दोन छोट्या मुलांसह व आपल्या व्रुद्ध पित्यासह अमेरिकेत राहत असतो. अनावधानाने तो NASA चा एका गुप्त प्रयोग उजेडात आणतो.
</span><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<ul style="text-align: left;"><span style="font-size: 130%;">
<li><strong>NASA चा प्रयोग</strong></li>
</span></ul>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">Prof. Brand हे या प्रयोगाचे प्रमुख असतात. भविष्यात पृथ्वी मनुष्याच्या राहण्यास योग्य रहाणार नसल्याने विश्वात इतरत्र कुठे राहण्यायोग्य असे ठिकाण शोधणे व मानवजात वाचवणे हे त्या प्रयोगाचे उद्दीष्ट असते. या प्रयोगात Prof. Brand हे Cooper ला समाविष्ट करतात.</span></div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">आपल्या सूर्यमालेत शनीच्याजवळ (Saturn) आपल्या मानवजातीचे भले चिंतणाऱ्या व अनेक मितींचे (Multidimension) ज्ञान असलेल्या हितचिंतकांनी (termed as THEY or 'THE BULK') एक कृमीविवर (WormHole) तयार केलेले असते. या कृमीविवराचे एक टोक शनीच्याजवळ (Saturn) तर दुसरे टोक एका दुरस्त दिर्घिकेत (Galaxy) उघडत असते. या दुरस्त दिर्घिकेत मानवी वस्तीयोग्य जागेचा शोध घेण्यासाठी Prof. Brand यांनी अगोदर दहा वर्षांपुर्वी १३ जणांच्या चमुला तेथील वेगवेगळ्या ग्रहांवर (Planets) पाठवलेले असते. या चमुंपासून त्यांना फक्त संदेश येत असतात पण पृथ्वीवरून मात्र त्यांच्याशी संवाद साधता येत नसतो. १३ पैकी ३ वेगवेगळ्या ग्रहांवर गेलेल्यांकडुनमात्र त्यांना ते ग्रह मानवीवस्तीस योग्य असतील असे संदेश येत असतात. त्या ग्रहांची नावे असतात Miller, Mann आणि Edmunds. त्या-त्या मोहीमेवर गेलेल्या शास्त्रज्ञांच्या नावाने त्या ग्रहांची नावे ठेवलेली असतात.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">हे सर्व ग्रह 'Gargantua' नावाच्या कृष्णविवराभोवती (BlackHole) फिरत असतात. हे कृष्णविवर दिसणे शक्य नसते कारण त्यातून प्रकाशसुद्धा बाहेर पडत नाही पण त्याने आजुबाजुचे ग्रह-तारे-मेघ वगैरेंना आपल्या गुरुत्वाकर्षनामध्ये (Gravity) असे काही बांधलेले असते कि उर्जेचा गोळा (Energy Countour) व चकती (Accretion disk) त्याच्याभोवती तयार झालेली असते यामुळे ग्रहांना उर्जा मिळत असते.</span></div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgpxgAgrWO6VC1IbTH8jLHI-AEAiXx59Wwr-Tg8lLJ0gzvSkD2l8xgMHI-FcSZI1ZegY2Wm9lhTXUg8kEfPN7NcOCvvCTcuejeaYHnqQrzDSuRXTlbQq_kaFcKhuUMinUMYvkqWJQ/s1600/gargantua.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="202" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgpxgAgrWO6VC1IbTH8jLHI-AEAiXx59Wwr-Tg8lLJ0gzvSkD2l8xgMHI-FcSZI1ZegY2Wm9lhTXUg8kEfPN7NcOCvvCTcuejeaYHnqQrzDSuRXTlbQq_kaFcKhuUMinUMYvkqWJQ/s320/gargantua.png" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"></span></div>
</div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">या प्रयोगाच्या पुढील टप्प्याचा भाग व तिथे गेलेल्या शास्त्रज्ञांचा शोध व तिथे असलेले वास्तव जाणुनघेण्यासाठी Prof. Brand हे Endurance नावाची मोहीम हाती घेतात. त्याला मुख्यतः दोन पर्याय त्यांच्या समोर असतात.</span></div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<div>
</div>
<span style="font-size: 130%;">
<div>
<strong>१) Plan 'A'</strong> :- यानुसार Prof. Brand हे एका प्रयोगावर मागच्या बरेच वर्षांपासून काम करत असतात. त्या प्रयोगाचे उद्दीष्ट असते की पृथ्वीवरील सर्व मानवजात वाहून नेउ शकेल अशी याने बनवने पण यासाठी प्रचंड इंधन लागेल जे उपलब्ध होणे अशक्य असते. पण जर पृथ्वीवरील गुरुत्वाकर्षणावर (Gravity) मात करता आली तर कदाचीत कमी इंधनामध्येसुद्धा याने पृथ्वीवरून अंतराळात उडू लागतील. यासाठी त्यांना गुरुत्वाकर्षणाच्या स्थिरांकाशी (G) खेळायचे असते पण त्यासाठी त्यांना काही माहीतीची (Data) गरज असते जी केवळ कृष्णविवरामध्ये असलेल्या शुन्यवत (Singularity) अवस्थेतुनच मिळू शकते. हि माहीतीजर मिळालीतर Prof. Brand हे याने तयार करून मानवजातीला वसाहतयोग्य ग्रहांवर (Miller, Mann आणि Edmonds) वाहून नेतील असा हा पहीला पर्याय.</div>
<div>
</div>
<div>
<strong>२) Plan 'B'</strong> :- हा पर्याय Plan 'A' जर यशस्वी नाही झाला तर वापरायचा असतो. यामध्ये पृथ्वीतलावरील असलेल्या मानवाच्या विविध जमातींचे बीज (Human Embroys) प्रयोगशाळेत साठवलेले असते. जर Endurance मोहिमेत काही अघटीत घडले, जर चमुला यायला वेळ लागला व पृथ्वी तो पर्यंत राहण्यास योग्य राहीली नाही तर हे बीज वापरून Endurance चा चमु मानवजातीला नवीन वस्तीस्थानांवर पुनर्प्रस्थापित करू शकतील हे त्यामागील उद्दिष्ट. </div>
<ul style="text-align: left;">
<li><strong>Endurance मोहीम</strong></li>
</ul>
<div>
या मोहिमेवर Cooper च्या साथीला Amelia, Romilly, Doyle व CASE आणि TARS हे यंत्रमानव (Robots) सहभागी असतात.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVV67azdOH8zz7vasFFoc-iLKqha_Q7b0cPDPvf3NXv0oEp6RB2o3o8xWLuFjIgBDGzu8oAVRKcyMtciNXxM7bkVOAVFranWVXv7ws8G9ACSexGTz1mWgyC1w73Qx80e9RQrKy-A/s1600/Endurance.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="282" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgVV67azdOH8zz7vasFFoc-iLKqha_Q7b0cPDPvf3NXv0oEp6RB2o3o8xWLuFjIgBDGzu8oAVRKcyMtciNXxM7bkVOAVFranWVXv7ws8G9ACSexGTz1mWgyC1w73Qx80e9RQrKy-A/s320/Endurance.jpg" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
मागील भागांमध्ये आपण पाहिले आहे कि, प्रचंड वेगाने प्रवास केल्यास व जास्त गुरुत्वाकर्षणाच्या जवळसुद्धा वेळ मंदावते (Time slows down). Endurance चा चमू जेंव्हा प्रवासाला निघतो तेंव्हा Cooper ची मुलगी Murph फारच छोटी असते पण Endurance ने केलेल्या प्रवासात तीचे वय चमुतील लोकांपेक्षा जास्त वेगाने वाढते (Twin Paradox). </div>
<ul style="text-align: left;">
<li><strong>Miller वर स्वारी</strong></li>
</ul>
<div>
कृमीविवरातून (WormHole) प्रवास केल्यानंतर Endurance चा चमू Gargantua(BlackHole) च्या जवळ पोहोचतो. सर्वप्रथम ते Miller या ग्रहावर जायचे ठरवतात. Romilly ला Endurance वर ठेवून इतर Miller वर जातात. त्यांना कळते कि Miller वर १ तास म्हणजे पृथ्वीवरील ७ वर्षे त्यामुळे त्यांना तिथे पाठवलेले यंत्र (Beacons) आणि त्यामधील माहिती कमीतकमी वेळात ताब्यात घ्यायची असते पण तिथे गेल्यानंतर ते पहातात कि ती यंत्रे निकामी झाली आहेत आणि Miller म्हणजे फक्त महासागर असून पाण्याचे जग आहे. कालमंदत्व/कालविस्तारामुळे (Time Dilation) हे संदेश कित्तेक वर्षे पृथ्वीवर मिळत असतात. पण तसे बघीतलेतर Millerने हे संदेश काही तासांसाठीच पाठवलेले असतात.<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgvMRpmGX_DjCzVhPs8Ti6FvO70J4YdI1nbgs4CyV5NJM03fAgC_bdUYHur3MkoJVJMwCFWyUbLfp7nNW6yK-Brq39K8HdLYyu2KLncMKmHx1UKnd3ATi_WKdHCn7Yo0zn_kPJPjw/s1600/Miller.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgvMRpmGX_DjCzVhPs8Ti6FvO70J4YdI1nbgs4CyV5NJM03fAgC_bdUYHur3MkoJVJMwCFWyUbLfp7nNW6yK-Brq39K8HdLYyu2KLncMKmHx1UKnd3ATi_WKdHCn7Yo0zn_kPJPjw/s320/Miller.jpg" width="320" /></a></div>
</div>
<div>
तिथल्या एका प्रसंगात त्यांचा वेगवान सागरी-लाटांशी सामना होतो, त्यात लाटेच्या तडाख्यात Doyle मरण पावतो व उरलेले कसाबसा आपला जीव वाचवतात आणि Endurance वर येतात. तो पर्यंत Romilly हा २४ वर्षांनी वयस्क झालेला असतो. </div>
<ul style="text-align: left;">
<li><strong>खोटारडा Mann</strong></li>
</ul>
<div>
पुढचा पडाव म्हणून ते 'Mann' ची निवड करतात. तिथे गेल्यानंतर त्यांना आढळते कि, Dr. Mann यांनी स्वतःला दिर्घ-निद्रेत झोपवलेले आहे व त्यांनी पाठवलेल्या माहितीमध्ये 'Mann' वसाहत योग्य आहे असा निष्कर्ष निघत असतो. Endurance चा चमू Dr. Mann ना निद्रेतून उठवतात आणि त्यांच्या ग्रहाची पाहणी करायचे ठरवतात.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhuIMWvLBVczXsmhXLAoepaALvWF1HMLGAsPmXGA2hRpHM91q_E4v_469FQcHeRFliS76RNH4d0f8CABIP5O3tGPrZ6rI-KMNAD74yxwg_58IEXYP08wBnh4cv70Cj98XjCDKK21A/s1600/mann.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="199" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhuIMWvLBVczXsmhXLAoepaALvWF1HMLGAsPmXGA2hRpHM91q_E4v_469FQcHeRFliS76RNH4d0f8CABIP5O3tGPrZ6rI-KMNAD74yxwg_58IEXYP08wBnh4cv70Cj98XjCDKK21A/s320/mann.jpg" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
पाहणी दरम्यान Dr. Mann हे Cooper वर जिवघेना हल्ला करतात पण Cooper त्यातून बचावतो. Romilly ला आढळते कि Dr. Mann यांनी पाठवलेली माहीती चुक असते पण जर आपण अशी माहीती पाठवलीतर पृथ्वीवरून कोणीतरी येउन आपले प्राण वाचू शकतील अशी Dr. Mann यांना आशा असते. या भेटीदरम्यान Romilly आपला जीव गमावतो. पुढे Dr. Mann यांचाही अवकाशस्थानकावर अपघाती म्रुत्य होतो. या Mann भेटीत त्यांना हे ही कळते कि, Prof. Brand यांना 'Gravity' चे कोडे (Plan-A) आपल्या हयातीत सुटणार नाही हे माहीत असते पण मानवजात जगावी म्हणून ते खोटे बोललेले असतात. </div>
<ul style="text-align: left;">
<li><strong>Tesseract मधील ५-मितींचे जग</strong></li>
</ul>
<div>
आता Endurance च्या चमुसोबत थोडेच इंधन बाकी असते. यावर Cooper असा मार्ग काढतो कि, Amelia हिने Edmunds वर जावे आणि Plan-B नुसार मानवी बीजे तिथे रुजवावित आणि Plan-A नुसार Cooper काही Singularity मधून माहिती मिळते का ते पहाणार. Cooper आणि TARS (Robot), Endurance ला सोडतात आणि Gargantua(BlackHole) च्या दिशेने निघतात. पण ते हितचिंतकांनी (termed as THEY or 'THE BULK') बनवलेल्या Tesseract या रचनेत अडकतात.<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1H0Nsvq3iq08fRBs5NOuSueSN0zp9Q3XpOsmlaR5TU31pWa7AzHbRRKFnzsEgtIR4fpae_NaMTcxDU-sJ0E_NApqdSl6jN8Nfi0kpaAnzff1L1sqNjOivq_uvlSy_FaFR_t-kNA/s1600/tesseract.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="160" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh1H0Nsvq3iq08fRBs5NOuSueSN0zp9Q3XpOsmlaR5TU31pWa7AzHbRRKFnzsEgtIR4fpae_NaMTcxDU-sJ0E_NApqdSl6jN8Nfi0kpaAnzff1L1sqNjOivq_uvlSy_FaFR_t-kNA/s320/tesseract.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
Tesseractचे जग <strong>५ </strong>मितींचे (Five dimensional) असते पण मानवासारख्या प्राण्याला सुलभ व्हावे म्हणून त्यात त्रिमित (Three Dimensional) रचनासुद्धा असते. मागिल भागांमध्ये पाहिल्याप्रमाणे अनेकमितींच्या जगात वेळ हि सुद्धा एक मिती म्हणून समजली जाते (Time is also a dimension).याचाच अर्थ Tesseractमधील व्यक्ती आपल्या भुतकाळात व भविष्यातसुद्धा रस्त्यावरून चालावे तसा फेरफटका मारू शकतो.Tesseractमध्ये Cooper आपला भुतकाळ पाहतो त्यात त्याला छोटी Murph दिसते तसेच तो Endurance च्या मोहिमेवर निघाला आहे तो प्रसंग दिसतो. तो तिच्याशी संवाद साधतो आणि STOP असे सांकेतिक भाषेत संदेश पाठवतो. भुतकाळातील या प्रसंगात Murph ला असाच संदेश मिळालेला असतो पण त्यावेळी Cooper, Endurance मोहीमेवर जायला अविचल असतो (भुतकाळात बदल करता येउ शकत नाही. 'Arrow of Time'). Tesseractमध्ये Cooperला Singularity मधील माहिती (Data) उपलब्ध होते.<br />
<br />
एव्हाना पृथ्वीवर Murph मोठी झालेली असते आणि Prof. Brand यांचे काम पुढे चालू ठेवते. एका चर्चेदरम्यान Cooperने Amelia यांच्याकडून ऐकलेले असते कि, गुरुत्वलहरी (Gravitational waves) या अवकाश-वेळ (Space-Time) यांच्या मर्यादामधून सहीसलामत सुटू शकतात आणि प्रकाशाच्या वेगाने जाउ शकतात. Tesseract मध्ये याची सोय असते. Cooper लगेच त्याचा वापर करून Murph ला दिलेल्या घड्याळाच्या माध्यमातुन Singularity मधील माहिती पाठवतो. यानंतर Tesseract चे कार्य ते हितचिंतक बंद करतात आणि Cooper बाहेर अवकाशात फेकला जातो. तो बेशुद्ध अवस्थेत आपल्या सूर्यमालेतील शनी ग्रहाजवळ पृथ्वीवरून स्थलांतरीत झालेल्या पिढीला सापडतो. हि पिढी म्हणजे Cooperने पाठवलेल्या माहितीमुळे स्थलांतरात यशस्वी झालेली पिढी असते आणि त्यांनी अवकाशात आपली एक वसाहत (Cooper Station) केलेली असते. तो पर्यंत Murph, ९० ची जख्खड म्हातारी झालेली असते आणि Cooper हा १२४ वर्षे वयाचा तरुण असतो. पुढे Cooper, Amelia च्या भेटीसाठी Edmunds च्या मोहीमेवर रवाना होतो आणि interstellar इथेच संपतो.</div>
<div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgF5yN04NYWXWH8A2HqPyAGWlEDbTNbixROiG63m3S5jR4x3F_m8OzrvzrW5gCYAz7uKBk_3rU2diX2qB5f-1hboVtp-tKIjFMg_E26ZyIv7yNp2DIWWfmhdDmXatzYJ8gS96CyOw/s1600/Edmunds.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgF5yN04NYWXWH8A2HqPyAGWlEDbTNbixROiG63m3S5jR4x3F_m8OzrvzrW5gCYAz7uKBk_3rU2diX2qB5f-1hboVtp-tKIjFMg_E26ZyIv7yNp2DIWWfmhdDmXatzYJ8gS96CyOw/s320/Edmunds.jpg" width="320" /></a></div>
</div>
<div>
एक महत्त्वाचा प्रश्न अनुत्तरीत राहतो की, ते हितचिंतक (termed as THEY or 'THE BULK') कोण असतात ? </div>
<div>
</div>
<div>
ते असतात भविष्यात प्रवास केलेले आणि अनेक मितींचे ज्ञान झालेले पृथ्वीवरच्या मानसांचे वारसदार कदाचित Cooper स्वतः !!! !!! <br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0__A3op2BQKV3qCmaFA6UMG8f531rHzJma0C_6KyZJ9GUFyjUkeY2MfUep7_OpOUsJj2wN0MDWYHk19Jm0fSpCpw9qmjpT8xTYS_ubZvTmBod_GMw1KOPZnpM1HTxjRcswBMzdQ/s1600/Interstellar.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="400" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi0__A3op2BQKV3qCmaFA6UMG8f531rHzJma0C_6KyZJ9GUFyjUkeY2MfUep7_OpOUsJj2wN0MDWYHk19Jm0fSpCpw9qmjpT8xTYS_ubZvTmBod_GMw1KOPZnpM1HTxjRcswBMzdQ/s400/Interstellar.png" width="270" /></a></div>
<br />
(Interstellar चा कालप्रवास) </div>
<br />
(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)
</span>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com12tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-53480042442981048562015-03-21T11:56:00.000-07:002016-09-15T08:11:54.772-07:00INTERSTELLAR समजुन घेतांना - भाग-३<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">
<br />
वेळेला सापेक्ष बनवून आइन्स्टाइन आणि त्याच्या सापेक्षतावादाने भौतिकशास्त्राचा चेहराच बदलून दिला हे आपण मागील भागात (<a href="http://manmokal.blogspot.in/2015/01/interstellar.html" target="_blank">INTERSTELLAR समजुन घेतांना - भाग-२</a>) पाहिले . खगोलशास्त्राततर त्याचे अढळ स्थान आहे. सापेक्षतावादाने (<strong>Relativity</strong>) एका नवीन संज्ञेला जन्म दिला ती म्हणजे <strong>काल-मंदत्व</strong> किंवा <strong>काल-विस्तार</strong> (<strong>Time Dilation</strong>).<br />
<br />
काल-मंदत्वाचे उदाहरण सांगतांना जुळ्यांचे उदाहरण नेहमीच दिले जाते. कल्पना करा कि, दोन जुळी भावंडे आहेत, त्यापैकी एकाने अवकाशप्रवास करण्याचे ठरले आहे आणि तो पृथ्वीवरून प्रकाशाच्या वेगाने प्रवास करणाऱ्या अवकाशयानातून अवकाशात जात आहे. जेंव्हा अवकाशप्रवास करून तो पुन्हा येइल तेंव्हा त्याला त्याचा पृथ्वीवरील भाउ जास्त वयाचा झालेला आढळेल. याला <strong>'जुळ्यांचा विरोधाभास</strong>' (<strong>Twin Paradox</strong>) असेही म्ह्णतात.<br />
<br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9IpV6UKqwGpdgbzo068pFZKmdTLjHRxbQqJckrKIRzqBPVCfeG07uo0muHHM-O44l-9BNN1QDdRVcAG4DZYdGlaAyR68uMaTiGZG9lCHv9fUrnjEF6k3mifRDO1z21dPceZBu7w/s1600/twin-paradox-sketch.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="277" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9IpV6UKqwGpdgbzo068pFZKmdTLjHRxbQqJckrKIRzqBPVCfeG07uo0muHHM-O44l-9BNN1QDdRVcAG4DZYdGlaAyR68uMaTiGZG9lCHv9fUrnjEF6k3mifRDO1z21dPceZBu7w/s320/twin-paradox-sketch.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;"><br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-size: 130%;">
जुळ्यांच्या उदाहरणात अवकाशात गेलेल्या भावाचे घड्याळ मंदावते आणि त्यामुळे तो पृथ्वीवरील भावापेक्षा तरुण राहतो.<br />
<br />
काल-मंदत्व प्रामुख्याने दोन प्रकारात मोडते<br />
<br />
<strong><span style="color: purple;">१) वेगामुळे होणारे काल-मंदत्व (Velocity Time-Dilation)</span></strong><br />
या प्रकारात एखादी वेगात जाणारी वस्तु जसजशी प्रकाशाच्या वेगाच्या जवळ पोहोचते तसतसे तिचे घड्याळ मंदावते. जरा खालील उदाहरणे पाहुयात.<br />
<br />
<strong>१.१)</strong> जागतीक अवकाश स्थानकाच्या (<strong>International Space Station</strong>) दिवसातून कितीतरी फेऱ्या पृथ्वीला होतात. त्यातील अवकाशवीर पृथ्वीवरील माणसाच्या तुलणेत सहा महिन्याच्या कालावधीत ०.००५ सेकंदाने तरुण असेल. <br />
<br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipBrC2_0XR_EAaF5-zv7Alc1zokxU6FAfbt3roCuU4KwhFS7bqQ6UjtLzEMFUQAxM5TAdr9t1jdr1fyOWUekwA6htfkWJpI6efxZ-gXnRXFcBjjykZjkG9ZDj7q9o_H2WjBG8ZZA/s1600/International_Space_Station.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="204" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEipBrC2_0XR_EAaF5-zv7Alc1zokxU6FAfbt3roCuU4KwhFS7bqQ6UjtLzEMFUQAxM5TAdr9t1jdr1fyOWUekwA6htfkWJpI6efxZ-gXnRXFcBjjykZjkG9ZDj7q9o_H2WjBG8ZZA/s1600/International_Space_Station.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;">
<br />
<strong>१.२)</strong> व्हॉयेजर-१ हे यान आता आपली सूर्यमाला ओलांडुन आंतरतारकिय (<strong>Interstellar</strong>) प्रवासाला लागले आहे. आपल्या सूर्याला सगळ्यात जवळ असणाऱ्या मित्र ताऱ्याजवळ (<strong>Alpha Proxima</strong>) जायला व्हॉयेजर-१ ला अजून ८०,००० वर्षे लागतील कारण कि ते ३५,५०० मैल प्रती-तास यावेगाने जात असून मित्र तारा हा सूर्यापासून ४.२५ प्रकाशवर्षे (<strong>Light Years</strong>) इतक्या अंतरावर आहे. ८०००० वर्षानंतर व्हॉयेजर हे पृथ्वीवरील वस्तुपेक्षा एका तासाने तरुण असेल. <br />
<br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPWoysy5sNrE8PLrgaI_0o-iHDUP2A7b-nvVlyZkIWDwf3bmE9CBKiKgzZrhiOzYhEw76486lX2r3jSX5tNcqoRCCcilaKyWdSdCw1EUSvfGEnX8jXCD4r7HV09mMP90ANhoS76Q/s1600/voyager1-edge-universe.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="186" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPWoysy5sNrE8PLrgaI_0o-iHDUP2A7b-nvVlyZkIWDwf3bmE9CBKiKgzZrhiOzYhEw76486lX2r3jSX5tNcqoRCCcilaKyWdSdCw1EUSvfGEnX8jXCD4r7HV09mMP90ANhoS76Q/s1600/voyager1-edge-universe.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: 130%;">
<br />
<br />
<strong>१.३)</strong> पृथ्वीवर सातत्याने वेगवेगळ्या कणांचा मारा अवकाशातून होत असतो. बरेचसे कण
वरचेवर पृथ्वीभोवती असलेल्या वातावरणाच्या कवचामुळे जमीनीपर्यंत पोहोचत नाहीत.
<strong>म्युऑन</strong> (<strong>Muon</strong>) असेच कण आहेत. या कणांना वस्तुमान जवळपास नसतेच व ते प्रकाशाच्या जवळपास पण
प्रकाशाच्या वेगापेक्षा थोड्या कमी वेगाने प्रवास करतात तसेच त्यांचे अस्तीत्व हे
अगदी थोड्या कालावधीचे असते त्यानंतर ते नामशेष होतात. शास्त्रज्ञांनी जेंव्हा या
कणांचा अभ्यास केला तेंव्हा त्यांचा असा होरा होता की हे कण वातावरणाच्या बऱ्याचशा
वरच्या भागातच नाहीसे व्हावयास हवे कारण त्यांचे अस्तित्व थोड्या काळासाठीच असते.
पण त्यांना मात्र पृथ्वीच्या अगदी खालच्या भागातसुद्धा त्यांचे अस्तित्व
जाणवले. याचे कारण म्हणजे हे कण जवळपास प्रकाशाच्या वेगाने प्रवास करतात त्यामुळे
त्यांची वेळेची <strong>संदर्भचौकट</strong> (<strong>Frame of Reference</strong>) पृथ्वीवरील वेळेच्या संदर्भचौकटीपेक्षा वेगळी होते (<strong>ती
मंदावते</strong>) आणि त्या वेळेच्या संदर्भचौकटीनुसार ती घटीका भरली की ते म्युऑन कण नामशेष
होतात पण तो पर्यंत त्यांनी जमीनीच्या अगदी खालपर्यंत प्रवास केलेला असतो.<br />
<br />
<strong>१.३)</strong> खालील कोष्टक वेग आणि त्याचा वेळेवर होणारा परिणाम स्पष्ट करण्यास मदत करते.<br />
<br />
<table border="2"><tbody>
<tr><td align="center" class="auto-style31" width="120"><span style="font-family: "arial";"><strong>प्रकाशगतीच्या % वेग</strong></span></td><td align="center" class="auto-style31" width="120"><span style="font-family: "arial";"><strong>वेळेवर पडणारा फरक</strong></span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">10%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.995</span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">20%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.980</span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">30%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.900</span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">40%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.908</span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">50%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.893</span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">60%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.800</span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">70%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.714</span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">80%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.600</span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">90%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.436</span></td></tr>
<tr><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">99.9%</span></td><td align="center" width="120"><span style="font-family: "arial";">0.045</span></td></tr>
</tbody></table>
<br />
<br />
<strong><span style="color: purple;">२) गुरुत्वाकर्षणामुळे होणारे काल-मंदत्व (Gravitation Time-Dilation )</span></strong><br />या प्रकारात एखादी वस्तु गुरुत्वाकर्षणाच्या स्रोत्राच्या जेवढ्या जवळ असते तेवढे तिचे घड्याळ मंद धावते. खालील उदाहरणे फारच चकीत करणारीआहेत<br />
<br />
<strong>२.१)</strong> आपण जेंव्हा उभे असतो तेंव्हा आपले पाय हे आपल्या डोक्यापेक्षा कमी वृद्ध होत असतात. <br />
<br />
<strong>२.२)</strong> एखादे आण्विक घड्याळजर (<strong>Atomic Watch</strong>) जमीनीखाली काही अंतरावर ठेवले आणि तसेच आण्विक घड्याळजर एखाद्या उंच ठिकाणी त्यांची वेळ बरोबर जुळवुन ठेवले तर काही
वेळानंतर उंचीवरील घड्याळ हे जमीनीखाली ठेवलेल्या घड्याळापेक्षा जास्त वेळ दाखवेल.<br />
<br />
<strong>२.३)</strong> प्रचंड उंचीवरून पडणाऱ्या (Free-Fall) माणसाच्या घड्याळावर काल-मंदत्वाचा परिणाम जाणवतो. तो जसा-जसा जमिनीकडे येउ लागतो तस तसे त्याच्या घड्याळावर परिणाम होतो. पण हा बदल एवढा सुक्ष्म असतो कि, आपल्याला त्याचा परिणाम जाणवू शकत नाही.<br />
<br />
या काल-मंदत्वामुळे बरेच अनपेक्षीत परिणाम घडतात. उदा. एखादा अवकाशवीर प्रकाशाच्या वेगाने अवकाशात जात आहे आणि त्याच्या तेथील घड्याळ्यानुसार तो प्रत्येक तासाला त्याची खुशाली पृथ्वीवर कळवत असेल तर पृथ्वीवरील माणसाला तो अवकाशवीर काही सेकंदांनी खुशाली पाठवत असल्याचे जाणवेल कारण अवकाशवीराचे घड्याळ पृथ्वीवरील निरिक्षकाच्या संदर्भकक्षेनुसार (<strong>Frame of Reference</strong>) मंद धावत असेल. असाच गोंधळ व्हॉयेजर आणि पायोनियर या सूर्यमालेच्या किनाऱ्यावर असलेल्या अवकाशयानांच्या बाबतीतही घडतो पण वेग आणि गुरुत्वाकर्षणामुळे आलेले काल-मंदत्व एकमेकांचा प्रभाव कमी (Nullify) करतात त्यामुळे तो तितकासा जानवत नाही.<br />
<br />
काल-मंदत्वाचा अजब चमत्कार म्हणजे कृष्णविवर (<strong>BlackHole</strong>) !!! एखादा ताऱ्याचे(Star) जेंव्हा इंधन (Helium) संपते तेंव्हा त्याचे वस्तुमान ठराविक असेल (<strong>Chandrashekhar Limit</strong>) तर त्या ताऱ्याचे कृष्णविवरात रुपांतर होते. हे कृष्णविवर म्हणजे प्रचंड वस्तुमान (Huge Mass) एखाद्या चेंडुएवढ्या गोष्टींत सामावलेले अजब स्थान बनते. त्याच्या प्रचंड वस्तुमानामुळे त्याच्या सभोवतालच्या अवकाशावर प्रचंड गुरुत्वाकर्षण पडते आणि त्या अवकाशाला एकप्रकारची वक्रता (Curved) येते. या कृष्णविवराच्या किनाऱ्याच्या (<strong>Event Horizon</strong>) आत येणाऱ्या कोणत्याही वस्तुला स्वाहा करण्याची त्याची खासीयत असते (<strong>Hawking's radiation</strong> वगळता) एवढी कि प्रकाशकिरणही त्यातून बाहेर पडू शकत नाही त्यामुळेच आपण कृष्णविवर डोळ्यांनी पाहू शकत नाही परंतु त्याच्या अस्तीत्वाचे अनेक पुरावे मिळतात.<br />
<br />
<br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEio_tc-lMEf5LeRHZ8qUpExkKo90PSgGWQuHPNRgEIQdxMVP7CJyxxE1QusHSbVXDxzRGchLZvJaHy9BZJCKhcHP5zUH9su2qER6UOgI1rd5664xfpzdk0Tspse6Aghi6pj7CNBxg/s1600/BlackHole-Corona.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEio_tc-lMEf5LeRHZ8qUpExkKo90PSgGWQuHPNRgEIQdxMVP7CJyxxE1QusHSbVXDxzRGchLZvJaHy9BZJCKhcHP5zUH9su2qER6UOgI1rd5664xfpzdk0Tspse6Aghi6pj7CNBxg/s320/BlackHole-Corona.jpg" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"></span></div>
<span style="font-size: 130%;">
<br />
आपल्या <strong>आकाशगंगेच्या</strong> (<strong>MilkyWay Galaxy</strong>) केंद्रस्थानी एखादे कृष्णविवर असावे असा बऱ्याच खगोलतज्ञांचा दावा आहे. तर या कृष्णविवरात वेळ पुर्णपणे थांबलेला असतो. त्यातील गोष्टींना वय नसतेच. म्हणुणच कृष्णविवराला <strong>शुन्यवत/बिंदुवत</strong> अवस्थेचे (<strong>Singularity</strong>) एक प्रतिरुप (Model) म्हणून समजले जाते. कृष्णविवरातून आपल्याला विश्वाचा आरंभ आणि अंत एकाच वेळी पहायला मिळू शकतो असाही एक कल्पनाविलास आहे कारण वेळेचे अस्तीत्वच नसेल तर आरंभ काय आणि अंत काय सारखेच.<br />
<br />
विश्वात असे काळाचे अजब चमत्कार चाललेले असतात पण काळाची अशी वेगवेगळी रुपे असलेली स्थाने कधी एकमेकांना जोडलेली असतील काय ? त्यास्थानांना मानवाला भेटी देता येतील काय? याचे उत्तर होय असेच आहे. पण याला मर्यादा आहेत विश्वातील अफाट अंतराच्या. आपल्या आकाशगंगेला सर्वात जवळची <strong>सर्पिलाकार दिर्घिका (Spiral Galaxy)</strong> <strong>'देवयाणी' (Andromeda)</strong> हि आपल्यापासून <strong>२</strong>०<strong> लाख प्रकाशवर्षे </strong>(2 Million Light-Years) दुर आहे. आपल्या मानवजातीचा ज्ञात इतिहासच काही हजार वर्षांचा आहे तर या लाखो वर्ष दुर असलेल्या ठिकाणांना भेटी देण्यासाठी जिवंत कोण असणार आणि तिथे जाण्यासाठी इंधन आणायचे कुठून ? आणि हे सर्व शक्यच नसेल तर जगनियंताने याचे निर्मिती केलीच कशासाठी ? एका हॉलिवुडपटात याला गंमतीने 'It would be a terrible waste of SPACE' असे म्हटले आहे.
शास्त्रज्ञांचे असे मानने आहे कि, अफाट अंतरावर असणाऱ्या अशा स्थानांना जोडणारा खुष्किचा मार्ग अवकाशात जरुर कुठेतरी असेल याला त्यांनी <strong>कृमिविवर (WormHole)</strong> असे संबोधले आहे. त्यालाच 'Einstein-Rosen Bridge' असेही म्हणतात.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwOoLGyDm-zh27MmLpuu92y-UmgO-mllVLNWrJgK60Be9bhi3ud_Vc23HQr0T4bqe9jwosnbwNHcPt_NKF5ft5gtyzgPCa0A1cuRWvYpnNWi3DsCP7hqmQiEzgHW7JhcWvLjnosw/s1600/WormHole.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjwOoLGyDm-zh27MmLpuu92y-UmgO-mllVLNWrJgK60Be9bhi3ud_Vc23HQr0T4bqe9jwosnbwNHcPt_NKF5ft5gtyzgPCa0A1cuRWvYpnNWi3DsCP7hqmQiEzgHW7JhcWvLjnosw/s1600/WormHole.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;">कल्पना करा कि, अवकाश हे एखाद्या रुमालासारखे आहे आणि त्याची तुम्ही घडी करत आहात. त्या घडीमुळे जास्त अंतरावर असलेले बिंदू एकमेकांच्या जवळ येतील तसाच काहीसा हा प्रकार आहे. कृमीविवराचे एक तोंड कृष्णविवरात (<strong>BlackHole</strong>) तर दुसरे श्वेतविवरात (<strong>WhiteHole</strong>)असले पाहिजे असे मानले जाते. कृष्णविवरात प्रत्येक गोष्ट स्वाहा केली जाते तर याउलट श्वेतविवरातुन प्रत्येक गोष्ट बाहेर फेकली जाते.</span><br />
<br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">
कोणी विचार करेल कि एवढे सगळे उपद्व्याप करून आपण जरी विश्वात कुठल्या दुरच्या ग्रहावर पोहोचलो तर तिथे आपल्या सारखेच किंवा आपल्याहून वेगळे जीव असतील काय ? यावर एक फारच चपखल-विनोदी इंग्रजी वाक्य आहे ते असे "<strong>The STRONGEST evidence that there exist INTELLIGENT species somewhere in the universe is that so far they have not contacted us</strong>". :-)</span><br />
<span style="font-size: 130%;">
<br />
असे हे काल-महात्म्य !!! कालाय तस्मैय नमः !!!
</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br />
(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)
</span>
<br />
<br /></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-5418174652751008202015-01-02T05:09:00.000-08:002016-09-15T08:40:58.115-07:00INTERSTELLAR समजुन घेतांना - भाग-२<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">
विश्वाच्या उत्पती संदर्भाशी निगडीत असलेल्या गोष्टींचा धावता आढावा आपण मागील भागात (<strong><a href="http://manmokal.blogspot.in/2014/12/interstellar.html" target="_blank">INTERSTELLAR समजुन घेतांना - भाग-१</a></strong>) घेतला. न्यटनचे एक फारच महत्त्वपुर्ण वाकय इथे नमुद करावेसे वाटते. तो म्हणतो 'आपण आपल्या पुर्वजांच्या खांद्यावर बसून हे जग पाहत असतो' (<strong>'we stood on the shoulders of genious'</strong>). त्याच्या अगोदर कोपरनिकस, गॅलिलीओ अशा मातब्बरांचे ॠण तो येथे मान्य करतो.<br />
<br />
न्युटनने गुरुत्वाकर्षणाचा (<strong>Gravity</strong>) शोध लावला आणि त्याचे गतिविषयक नियम (<strong>Laws of motion</strong>) हे भौतिकशास्त्रातील मैलाचा दगड (Mile Stone) बनले. पुढील जवळपास २०० वर्षे न्युटनच्या या नियमांनी भौतिकशास्त्रात अधिराज्य गाजवले. पण न्युटनच्या गुरुत्वाकर्षणाच्या मताच्या मर्यादा उघड करत त्या गुरुत्वाकर्षण शक्तीला वैश्विक रुप दिले ते द्रुष्टा शास्त्रज्ञ <strong>'अल्बर्ट आइन्स्टाइन'</strong> याने आणि ते ही आपल्या <strong>सापेक्षतावादा</strong>च्या सिद्धांताद्वारे (<strong>Theory of Relativity</strong>).<br />
<br />
<br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhiWe83gohA1x9rRQS4ZKDNXWxE6qQ9roX7zxFRu23a_Sa8_a5bsZVywSN2hL7GQVwounUasWRq7rDv2IN0ENtEiW4RwXTAV25lP7dOwPz3hkxJ073mNz4T6IGk4i_Be_9wgU9R8g/s1600/Newton.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"></a></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPSwQG_IDc2QBXJLGtI1Yw-MzfRBet6mweq4KbmrqIa6oRdBZIVvdJ5kTg_R3gllJLPpj2m5fDhbJGA7SDX-D24E3V8gY1QafEeHdvdDMxOvJQAx9DyD0Qe5VuHFWbqO0B2xqLYw/s1600/Newton.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgPSwQG_IDc2QBXJLGtI1Yw-MzfRBet6mweq4KbmrqIa6oRdBZIVvdJ5kTg_R3gllJLPpj2m5fDhbJGA7SDX-D24E3V8gY1QafEeHdvdDMxOvJQAx9DyD0Qe5VuHFWbqO0B2xqLYw/s1600/Newton.jpg" /></a></span></div>
<br />
<br />
<br />
<span style="font-size: 130%;"> <a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAe0RlaA5Oni-SW-nMmIqfaBJMXQeKES-XRbUAYQuvBfWUpAuJMA9gS0O45ShI_Gqm4u-A1Yo3GpYvLq4D8yVpHPGVVBTjWK1uaxMogGZx9HQff6nLOYUasLTxIKBrTTtJ_i1hKg/s1600/Young-Einstein.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjAe0RlaA5Oni-SW-nMmIqfaBJMXQeKES-XRbUAYQuvBfWUpAuJMA9gS0O45ShI_Gqm4u-A1Yo3GpYvLq4D8yVpHPGVVBTjWK1uaxMogGZx9HQff6nLOYUasLTxIKBrTTtJ_i1hKg/s1600/Young-Einstein.jpg" width="218" /></a></span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">यापुढील गोष्टींचा विस्तार करण्याअगोदर काही वैज्ञानिक बाबी आपण आधार म्हणून घेणार आहोत.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;"><strong>१)</strong> <strong>मॅक्स्वेल</strong> या शास्त्रज्ञाने प्रकाश हा निर्वात पोकळीत (Vacuum) <strong>c = </strong>३x१०^८ या वेगाने प्रवास करतो असे सिद्ध केले. समजा प्रकाशाचा वेग एखाद्या मानसाने एका जागी स्थीर राहून मोजला आणि तोच वेग एखाद्या वेगवान रेल्वेगाडीत मोजला तर काय होइल ? शास्त्रज्ञांना असे आढळून आले कि, दोन्हीही वेळा किंवा अशा दोन वेगळ्या <strong>संदर्भ चौकटीत</strong> (<strong>Frame of Reference</strong>) प्रकाशाचा वेग सारखाच येतो तसेच भौतिकशास्त्राचे नियम कुठल्याही संदर्भ चौकटीत सारखेच लागू होतात. यालाच आइन्स्टाइनचा <strong>'विशेष सापेक्षतावादाचा सिद्धांत' (Special theory of Relativity)</strong> असे म्हणतात.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;"><strong>२)</strong> आपण वावरत असलेल्या त्रिमित जगात (<strong>Three Dimensional</strong> world of Length, Width and Height ) प्रकाशाच्या वेगापेक्षा जास्त वेगाने कुठलीच वस्तू जाउ शकत नाही (कदाचीत इतर प्रगत जमातींच्या विश्वात किंवा अनेक मितींची जाणिव असणाऱ्यांच्या जगात (In the world of <strong>Multi-Dimension</strong>) प्रकाशापेक्षा जास्त वेगाने जाणाऱ्या गोष्टी असुही शकतील पण मनुष्याच्या त्रिमित जगात प्रकाशाचा वेग हा सर्वोत्तम ठरतो.).</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;"><strong>३)</strong> आपल्या शक्तीदात्या सूर्यापासून प्रकाशाला आपल्या प्रुथ्वीपर्यंत येण्यासाठी साधारणतः ८-मिनिटांचा कालावधी लागतो.</span><br />
<br />
<br />
<span style="font-size: 130%;"><strong>आइन्स्टाइनचा व्यापक सापेक्षतावादाचा सिद्धांत (General Theory of Relativity)</strong></span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">गुरुत्वाकर्षणाविषयी न्युटनने असे म्हटले आहे कि, या विश्वातील प्रत्येक वस्तू इतर वस्तुला एका बलाद्वारे आकर्षित करत असते. त्या बलाचे मुल्य हे त्या दोन वस्तुंच्या वस्तुमानाच्या समप्रमाणात तर त्यांच्या मधील अंतराच्या व्यस्त प्रमाणात असते. त्या बलाचे मुल्य खालील सुत्राने दाखवतात. </span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;"><strong>F = g(m1*m2/d*d)</strong></span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">m1= एका वस्तुचे वस्तुमान
</span><br />
<span style="font-size: 130%;">m2= दुसऱ्या वस्तुचे वस्तुमान</span><br />
<span style="font-size: 130%;">g= गुरुत्वाकर्षणाचा स्थिरांक</span><br />
<span style="font-size: 130%;">d= दोन वस्तुंमधील अंतर</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">आइन्स्टाइनने असे म्हटले की, पृथ्वी व सूर्य हे गुरुत्वाकर्षण बलामुळे एकमेकांना
धरून आहेत. (त्या बलाचे मुल्य वरिल सुत्रानुसार काढता येइल). पण समजा उद्या अचानक
सुर्य त्याच्या स्थानापासून गायब झाला तर वरिल सुत्रात m1 ची किंमत शुन्य होउन न्युटनच्या मतानुसार सुर्याच्या गुरुत्वाकर्षणाचा परिणाम लगेचच पृथ्वीवर जानवून पृथ्वी अवकाशात कुठेतरी
भरकटत जाइल. पण वरिल बाबींत सिद्ध केल्यानुसार आपल्या त्रिमित जगात हा परिणाम
जानवायला किमान ८-मिनिटांचा कालावधी तरी लागायला हवा कारण गुरुत्वाकर्षणाला वाहून
नेणाऱ्या लहरी (<strong>Gravitational Waves</strong>) जरी प्रकाशाच्या वेगाने आपल्या पर्यंत पोहोचतील असे मानले तरी
त्यांना किमान ८-मिनिटे लागतील कारण आपल्या जगात प्रकाशाचा वेग सर्वोत्तम आहे. </span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">झालेतर इथेच आइन्स्टाइनने न्युटन पासून वेगळेपण घेतले.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">आइन्स्टाइन असे म्हणणे मांडले कि, प्रचंड वस्तुमानाच्या (Mass) वस्तुमुळे त्या सभोवताली असलेल्या
अवकाशाला (Space) एक प्रकारची वक्रता (Curve) येते. याचे सोपे उदाहरण म्हणजे एखाद्या मउ गादीवर जड
लोखंडाचा एखादा गोळा ठेवल्यास तो त्या गादीचा काही पृष्ठभाग वक्र बनवेल. या वक्र
भागाच्या किनाऱ्यावर जर एखादी गोटी ठेवली तर ती त्या वक्रमार्गावर चक्राकार घरंगळत
जाईल. हेच उदाहरण आपल्या सूर्य आणि पृथ्वीबाबत लावता येइल. सूर्याच्या प्रचंड
वस्तुमानामुळे त्यासभोवताली जे अवकाश आहे ते वक्र बनले आहे आणि त्या वक्र अवकाशात
पृथ्वी सापडली आहे. जरी पृथ्वी आपल्या मार्गात सरळ जात असली तरीही अवकाशच वक्र
असल्यामुळे ती सूर्याभोवती फिरतांना दिसते. मग पृथ्वी सुर्यावर जाउन का आदळत नाही ? तर त्याचे कारण म्हणजे पृथ्वीचे स्वतःचे
असलेले वस्तुमान आणि अवकाशात असलेला वक्रपणा !!!</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGVQWnvYOcOcZ9tDDLLpQxbj6jyDyzFTaw6zAhpLJlvXuvNrzexmUJuc8BH0KaTLTP9WDaUz9wUkJvnwZYuYhAOKjVpqbAvdMbXE-J05b5l3EVZ7_JstygHRPh32y5_efKFhdxdw/s1600/Curvedspace.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="141" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGVQWnvYOcOcZ9tDDLLpQxbj6jyDyzFTaw6zAhpLJlvXuvNrzexmUJuc8BH0KaTLTP9WDaUz9wUkJvnwZYuYhAOKjVpqbAvdMbXE-J05b5l3EVZ7_JstygHRPh32y5_efKFhdxdw/s320/Curvedspace.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-size: 130%;"><strong>कंकणाकृती सूर्यग्रहण (Solar Eclipse) आणि आइन्स्टाइनच्या सिद्धांताचा पडताळा</strong></span><span style="font-size: 130%;"><strong></strong></span><br />
<span style="font-size: 130%;">आइन्स्टाइनने त्याचा व्यापक सापेक्षतावादाचा सिद्धांत १९१</span><span style="font-size: 130%;">५ साली मांडला पण त्याचा प्रत्यक्ष पडताळा
घ्यायला १९१९ साल उजाडावे लागले. शास्त्रज्ञांचे असे म्हणणे होते कि आइन्स्टाइनने सांगितल्या
प्रमाणे जर प्रचंड वस्तुमानामुळे त्याच्या सभोवतालचे अवकाश वक्र बनत असेल तर
सूर्याचे वस्तुमान प्रचंड आहे मग त्यासभोवतालचे अवकाशही वक्र झालेले असले पाहिजे.
त्यामुळे एखाद्या दुरच्या ताऱ्यापासून निघालेले प्रकाशकिरण सूर्याजवळून जातांना
वाकून गेले पाहिजेत. पण मग हे सगळे पडताळायचे कसे कारण सूर्याच्या प्रखर प्रकाशात
आपणास दुरच्या ताऱ्याचा प्रकाश कसा दिसणार ? यासाठी १९१९ सालचे कंकणाकृती सूर्यग्रहणाचा
वापर करायचे ठरले. जर दुरच्या ताऱ्यापासुनचा प्रकाश वाकून पृथ्वीवर येणार असेल
तर त्या ताऱ्याचे स्थान पृथ्वीवरील निरिक्षकाला </span><strong style="font-size: 130%;">विस्थापित</strong><span style="font-size: 130%;"> (</span><strong style="font-size: 130%;">Displaced</strong><span style="font-size: 130%;">) झालेले दिसेल पण हे
त्याचे </span><strong style="font-size: 130%;">'आभासी स्थान'</strong><span style="font-size: 130%;"> (</span><strong style="font-size: 130%;">Virtual</strong><span style="font-size: 130%;">) असेल कारण प्रकाश सरळ त्या निरिक्षकाच्या डोळ्यात जाणार असेल तर
त्याला तो तारा सरळ रेषेतच दीसेल.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><strong></strong></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnGYcHB3uzxtZJlPf089iG3EeaoqS7GflF2RyzMQO9qNAk9BDclv4aTfgagmf1dnzQlmPe1iTxQjDpQnUhcc5E3PmGozBIC9Gm3l2rApiCapEV5xUC5UiWFrqaYhuXpCJCX7cdSQ/s1600/bendingOflight.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="254" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhnGYcHB3uzxtZJlPf089iG3EeaoqS7GflF2RyzMQO9qNAk9BDclv4aTfgagmf1dnzQlmPe1iTxQjDpQnUhcc5E3PmGozBIC9Gm3l2rApiCapEV5xUC5UiWFrqaYhuXpCJCX7cdSQ/s1600/bendingOflight.jpg" width="320" /></a></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-size: 130%;">झालेही अगदी तसेच दुरच्या ताऱ्यापासून आलेली किरणे सूर्याजवळून जातांना वाकून
गेली आणि आइन्स्टाइनचे मत <strong>'गुरुत्वाकर्षण म्हणजे वस्तुमानामुळे
त्या सभोवतालच्या अवकाशाला आलेली वक्रता आहे</strong>' हे सिद्ध झाले.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-size: 130%;"><strong>वेळेची सापेक्ष संकल्पना (Relative Nature of Time)</strong></span><br />
<span style="font-size: 130%;">या वक्र अवकाशाचा परिणाम कालावर कसा होतो हे जरा क्लिष्ट प्रकरण आहे.आइन्स्टाइनच्या
अगोदरपासून काल ही संकल्पना <strong>निरपेक्ष</strong> (<strong>absolute</strong>) मानली गेली. न्युटन त्याच्या 'The Mathematical Principles of Natural Philosophy' मध्ये म्हणतो
कि, 'निरपेक्ष काल हा या विश्वात सगळीकडे सारखाच आहे. तो कुठेही सारख्याच गतीने जात
असतो' (The 'absolute time' flows at the same rate throughout the Universe, independently of any influences).</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">वेळेची संकल्पना समजून घेण्यासाठी कल्पना करा कि दोन संदर्भचौकटी </span><span style="font-size: 130%;">(</span><strong style="font-size: 130%;">Frame of Reference</strong><span style="font-size: 130%;">)</span><span style="font-size: 130%;"> आहेत एक कमी
गुरुत्वाकर्षणाची आणि दुसरी जास्त गुरुत्वाकर्षणाची. दोन्ही संदर्भचौकटीत एक-एक निरिक्षक आहे.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">कल्पना करा कि एक निरिक्षक जो अतीशय कमी गुरुत्वाकर्षण असलेल्या संदर्भ चौकटीत बसला
आहे त्याच्याकडे त्या संदर्भचौकटीत चालणारे घड्याळ आहे. त्याने प्रकाशकिरण 'a'
स्थानापासून'b' स्थानाकडे पाठवला तर त्याला प्रकाशाने ३x१०^८ वेगाने ते अंतर किती वेळेत
कापले हे त्याचे घड्याळ अचुक दाखवेल. </span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhT8WBavPyMtwUF4C1pKiyaHwffIh3lczGugDTh1D5AwbouVeImSiRmD4n2Grf1W-zHmHCbT8iM3rB3FneLPk8LUL4agbNP5wXr5AqMmH-_hNdEfKrEZVFYVC-YbDjgzPykHuTyKw/s1600/A-b.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhT8WBavPyMtwUF4C1pKiyaHwffIh3lczGugDTh1D5AwbouVeImSiRmD4n2Grf1W-zHmHCbT8iM3rB3FneLPk8LUL4agbNP5wXr5AqMmH-_hNdEfKrEZVFYVC-YbDjgzPykHuTyKw/s1600/A-b.png" /></a></span></div>
<br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">आता कल्पना करा कि दुसरा एक नीरिक्षक अतीशय
जास्त गुरुत्वाकर्षण असलेल्या संदर्भ चौकटीत बसला आहे. a-b एवढेच अंतर असलेल्या c आणि d या दोन
बिंदुंमध्ये त्याने प्रकाश पाठवला तर प्रकाशाने ३x१०^८ वेगाने ते अंतर किती वेळात कापले हे
त्याचे घड्याळ अचुक दाखवेल. <strong></strong></span><br />
<span style="font-size: 130%;"><strong></strong></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjg7CRg7H9erwo6NnSB0nOqjW3nS85BGdUa56Tl5djLB-jjQOnpMGIE2EQ_Wcxe_aCC-AFBvo93_S70Y6b0cO90aBouMQX5dF85066XXRvj2pgOKtduWPC-7qGTBWeEVN1SOUTsmg/s1600/c-d.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjg7CRg7H9erwo6NnSB0nOqjW3nS85BGdUa56Tl5djLB-jjQOnpMGIE2EQ_Wcxe_aCC-AFBvo93_S70Y6b0cO90aBouMQX5dF85066XXRvj2pgOKtduWPC-7qGTBWeEVN1SOUTsmg/s1600/c-d.png" /></a></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-size: 130%;">वेग = अंतर /वेळ. (Velocity = Distance / Time )</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">दोन्हीही संदर्भ चौकटीत प्रकाशाचा वेग सारखाच येइल (<strong>मॅक्स्वेल</strong> ने हे दाखवून दिलेले आहे) तसेच दोन्हीही घड्याळ प्रकाशाला सारखाच वेळ लागला हे दाखवेल. पण
आपण वरील परिच्छेदात पाहिले कि, गुरुत्वाकर्षणामुळे अवकाशाला वक्रता येते त्यामुळे c-d
हे अंतर जरी a-b एवढे असले तरीही प्रकाशकिरणाने वक्र-मार्ग अवलंबल्यामुळे
प्रकाशकिरणाने दुसऱ्या दाखल्यात जास्त अंतर कापलेले असेल पण तरीही तिथले घड्याळ
पहिल्या दाखल्याइतकीच वेळ दाखवत असेल तर निश्चितच जास्त गुरुत्वाकर्षणाच्या
प्रभावाखाली असलेले घड्याळ हे कमी गुरुत्वाकर्षणाच्या प्रभावाखाली असलेल्या
घड्याळाच्या तुलनेत हळू धावत असले पाहिजे.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">कमी गुरुत्वाकर्षण असलेल्या संदर्भ चौकटीतील निरिक्षकाला जास्त गुरुत्वाकर्षण असलेल्या संदर्भ चौकटीतील निरिक्षकाचे
घड्याळ हे हळू धावतांना दिसेल. म्हणजेच वेळ हि संदर्भ चौकटीशी निगडीत बाब झाली.
दोन्हीही निरिक्षकांना आपण सारखाच वेळ घालवल्याचा भास होइल पण जर त्यांची तुलना
करायला गेलात तर त्यांच्यामध्ये तफावत जाणवेल. म्हणजेच वेळ हि निरपेक्ष (Absolute) नसून ती
मोजनारा कुठल्या संदर्भ कक्षेतून हे मोजमाप करत आहे त्यावर अवलंबून असते. म्हणजेच
वेळ हि सापेक्ष (Relative) कल्पना झाली. </span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">अशा प्रकारे वेळेला सापेक्ष बनवून (<strong>Time is relative</strong>) आइन्स्टाइनने भौतिकशास्त्रात प्रचंड उलथापालथ घालवून
दिली. त्यांचा वेध आपण पुढील प्रकरणात घेउयात.<br />
<br />
(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-32253022359606738402014-12-09T19:56:00.003-08:002017-11-30T02:55:32.825-08:00INTERSTELLAR समजुन घेतांना - भाग-१<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<span style="font-size: 130%;">
भारतीय पुराणात एक कथा आहे. पृथ्वीतलावर एक राजा राज्य करीत होता. राज्यात अगदी
सगळे अलबेल चालले होते. हे पाहून राजाला देवांचा राजा 'इंद्राचे' भेटीचे आमंत्रण
येते. राजा एका दिवसाच्या भेटीसाठी स्वर्गलोकात जातो. भेट संपवून परत पृथ्वीतलावर
येतो आणि पाहतो कि, त्याची तिसरी पिढी राज्य करत आहे. <br />
<br />
पुराणातली हि कथा 'Time Travel' विषयी बरेच काही सांगून जाते. <br />
<br />
नुकताच 'INTERSTELLAR' नावाचा हॉलिवुडपट पडद्यावर आला. खरेतर चित्रपट हे
मनोरंजनाचे साधन पण जर चित्रपट समजावून घेण्यासाठी जर कष्ट घ्यावे लागत असतील तर हे
जरा अतीच झाले. एकदाच पाहुन न समजणारे चित्रपट तयार करण्यात हॉलिवुडवाल्यांचा
कोणी हात धरू शकत नाही जसे- Matrix (and its Sequel), Inception, Interstellar
वगैरे. </span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEim_bWlGZDCnljDcK45WoOI61ncTkKgdI8i9sL9JZpQvpDgtql2DvIornOB6tS3O8b0wLAcjrZMozJ89BNSyXJ8O_tZuxunPLQTitceIFXSZre0Tp4ePzGjItRDZ2YWSn9rq3pIhA/s1600/interstellar3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEim_bWlGZDCnljDcK45WoOI61ncTkKgdI8i9sL9JZpQvpDgtql2DvIornOB6tS3O8b0wLAcjrZMozJ89BNSyXJ8O_tZuxunPLQTitceIFXSZre0Tp4ePzGjItRDZ2YWSn9rq3pIhA/s320/interstellar3.jpg" width="204" /></a></div>
<span style="font-size: 130%;"><br /></span>
<span style="font-size: 130%;">Interstellar आधुनिक भौतिकशास्त्र (Modern Physics), खगोलशास्त्र (Cosmology),
अंतराळशास्त्र (Space Science) यांतील बऱ्याचशा गोष्टींना स्पर्श करते. जसे बिंदुवत
अवस्था (Singularity), आंतरतारकिय प्रवास (Interstellar Travel) , कृष्णविवर
(Black Hole), कृमीविवर (Worm Hole), कालमंदत्व/कालविस्तार (Time Dilation) आणि सापेक्षतावाद (Relativity), स्थल-कालाची वक्रता आणि गुरुत्वाकर्षण ( Curvature of Time-Space and Gravity), अनेक मिती (Multi-Dimension) वगैरे.</span><br />
<span style="font-size: 130%;">
<br />
काही पायाभुत संकल्पना समजावून घेउन पुढील टप्प्यात जशी गरज भासेल तसा आपण त्याचा
विस्तार करू.<br />
<br />
<strong>विश्वाची उत्पती </strong><br />
या विश्वाच्या उत्पत्तीसंदर्भात अनेक सिद्धांत मांडण्यात आले. त्यांपैकी ज्यांना सर्वाधिक प्रसिद्धी आणि मान्यता मिळाली असे दोन सिद्धांत आहेत.<br />
<br />
<strong>१) महास्फोटाचा सिद्धांत (Big-Bang Theory)</strong> <br />
असे मानले जाते की या विश्वाची उत्पत्ती साधारणपणे १५-अब्ज वर्षांपुर्वी झाली. मग प्रश्न पडतो कि १५-अब्ज वर्षांपुर्वी काय अस्तीत्वात होते? याचे उत्तर आधुनिक विज्ञान असे देते कि 'काही नाही' (आठवा दुरदर्शनवरिल 'भारत एक खोज' मालिका आणि तिचे 'टायटल साँग' ... "स्रुष्टीसे पहले सत नही था असत भी नही ...."). त्यावेळी एका बिंदुवत स्थितीत (Singularity) प्रचंड प्रमाणात उर्जा सामावलेली होती, नेमका तीचा स्फोट होउन ती उर्जा इतस्ततः पसरू लागली आणि त्यातून आजच्या विश्वाचा जन्म झाला. आत्तापर्यंततरी याला सर्वाधीक वैज्ञानिकांचा आधार मिळाला आहे.<br />
<br />
<br />
<strong>२) स्थिर अस्तित्वाचा सिद्धांत (Steady State theory)</strong><br />
जगात काही शास्त्रज्ञांचे असेही म्हणणे आहे की, या विश्वाला ना जन्म आहे ना म्रुत्यु. ते अनादी अनंत आहे. ते असेच होते आणि असेच राहिल फक्त ते काही स्थित्यंतरातून सारखे जात असेल. जसे आजच्या घडीला ते वाढते आहे (Universe is expanding) तर काही कोटी वर्षांनंतर त्याच्या आकुंचनाला (Contraction) सुरुवात होईल आणि मग ते बिंदुवत अवस्थेत पोहोचेल मग पुन्हा एकदा त्याचा स्फोट होऊन ते वाढायला लागेल आणि हे चक्र अव्याहतपणे चालुच आहे. फॉएल आणि नारळीकर हे या सिद्धांताचे समर्थक मानले जातात.<br />
<br />
<br />
<strong>महास्फोट आणि स्थलकालाची निर्मिती </strong><br />
या विश्वातील वस्तु-न-वस्तू ही छोट्यातील छोटया कणांपासून बनली आहे हि संकल्पना सर्वप्रथम 'कणाद' या भारतीय विचारवंताने आणि पाश्चिमात्त जगात 'डाल्टन' यांनी मांडल्याचे बोलले जाते. त्यालाच आधुनिक विज्ञान 'अणु' (Atom) असे म्हणते. पुढे असे आढळले की हे अणुसुद्धा त्याहुनही आणखी छोट्या अशा कणांपासून बनलेले असतात त्यांनाच आपण प्रोटॉन, न्युट्रॉन आणि इलेक्ट्रॉन म्हणतो. हे तीनही कण अजूनही छोट्या अशा अतीसुक्ष्मकणांपासून (sub atomic particles or strings like Quark, Pleton, Messon, Barrion etc) बनलेले असतात. शास्त्रज्ञांना अजुनपावेतो मुख्य ११ प्रकारच्या अशा अतीसुक्ष्मकणांविषयी (strings)ज्ञान झालेले आहे. या महास्फोटाचे प्रारण (Cosmic Background Radiation)अजुनही विश्वात इतस्तत: फिरत असुन ते शास्त्रज्ञांनी सिद्ध केले आहे. अजुन एक महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे स्फोटानंतर हे विश्व अतिशय जलद(Cosmic Inflation) गतीने वाढायला लागले तसेच ते थंडही होत गेले.<br />
<br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjdqFoecwBddI19aoiyUMfAg7tS6Su-B2qbWcjhm_425XqEFQCAA0foCJD3FD9_oRziGZCoOWsSw2dJ6ojH1v_VoTE5G8J4CWwxc-WMeadxKFTRX_20iE_I7BsVbt6gIMdLc4iPTg/s1600/bigbang-timeline.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="271" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjdqFoecwBddI19aoiyUMfAg7tS6Su-B2qbWcjhm_425XqEFQCAA0foCJD3FD9_oRziGZCoOWsSw2dJ6ojH1v_VoTE5G8J4CWwxc-WMeadxKFTRX_20iE_I7BsVbt6gIMdLc4iPTg/s1600/bigbang-timeline.jpg" width="320" /></a></span></div>
<br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">
महास्फोट झाल्यावर लगेचच काही वस्तुंची निर्मिती झाली नाही. महास्फोटातून मुलकण
बाहेर पडून ते इतस्ततः पसरू लागले. यांना अगोदर वस्तुमान (Mass) नव्हते.
हे मुलकण देवकणांच्या (Gods Particle or Higgs Boson) क्षेत्रांतून (Higgs
Field) जातांना त्यांना वस्तुमान प्राप्त झाले. जे कण देवकणांच्या प्रभाव क्षेत्रांपासून वाचले ते वस्तुमान रहीत राहिले. देवकणांचे अस्तित्व अंशतः सिद्ध करणारा प्रयोग काही वर्षांपुर्वी युरोपातल्या
प्रयोगशाळेत </span><span style="font-size: 21px;">(</span><strong style="font-size: 21px;">LHC</strong><span style="font-size: 21px;">)</span><span style="font-size: 130%;"> यशस्वी झाला</span><span style="font-size: 130%;">.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">
अतीसुक्ष्मकणांपासून पुढे प्रोटॉन, न्युट्रॉन आणि इलेक्ट्रॉन तयार झाले आणि
यांतुनच अणू (Atom)
आणि मुलद्रव्यांची (Elements) निर्मिती झाली. याच मुलद्रव्यांपासून तारे, ग्रह, धुमकेतू अशा गोष्टींची निर्मीती झाली. काही मुलद्रव्ये तयार व्हायला ताऱ्यांच्या पिढ्या जायला लागल्या (उदा. कार्बन, सोने, लोखंड इ.). हे सर्व
चालू असतांना विश्वाचे प्रसरण(Expansion) चालुच होते आणि अजुनही ते होतेच आहे.
</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">
काळाची निर्मीती केंव्हा झाली हा जरा विचार करायला लावणारा प्रश्न आहे. असे म्हटले
जाते कि जेंव्हा हे विश्व बिंदुवत अवस्थेत (Singularity) होते तेंव्हा कांळ आणि स्थल यांचा विचारच
होऊ शकत नाही, त्या अवस्थेत भौतिक्शास्त्राचे नियम चालुच शकत नाहीत. स्फोटानंतर
स्थल-काळाला (Space and Time) लगेचच सुरुवात झाली असे म्हटले जाते.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">
बलांची (Forces) निर्मिती केंव्हा झाली हा पण एक महत्त्वपुर्ण मुद्दा आहेच. आत्तापर्यंत
मानवाला ४ प्रमुख बलांची माहिती झालेली आहे.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">
१) क्षीण बल (Weak Nulclear Force)</span><br />
<span style="font-size: 130%;">
२) सशक्त बल (Strong Nulclear Force)</span><br />
<span style="font-size: 130%;">
३) विद्युतचुंबकीय (Electromagnetic Force)</span><br />
<span style="font-size: 130%;">
४) गुरुत्वाकर्षण (Gravitational Force or Gravity)</span><br />
<div>
<span style="font-size: 130%;"><br /></span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">मितींची (Dimensions)निर्मितीसुद्धा महास्फोटानंतर झाली. आपण लांबी, रुंदी, उंची यांच्या त्रिमित (Three Dimenion) जगात रहातो. अवकाशात वेळ या चौथ्या मितीचा विचार केला जातो. महास्फोटानंतर ११ मितींची (11 Dimensions)निर्मीती झाली ज्यांचा आपण आपल्या जगात विचारसुद्धा करु शकत नाही.</span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;"><br />आपले विश्व हे विस्तारत आहे (expansion) आणि त्या विस्ताराचा वेग हा विश्वाच्या टोकाकडे(far end) जास्त आहे. विश्वाचा हा विस्तार हा गुरुत्व बलावरच होत असणार पण जर विश्वात असलेल्या दिर्घिका, तारे ,ग्रह यांच्या वस्तुमानाचा विचार केला तर त्यामुळे एवढा विस्तार होणार नाही असे शास्त्रज्ञांना वाटते. मग हा विस्तार कोण करत असणार तर ते म्हणजे कृष्णउर्जा (Dark-Energy) जी साध्या डोंळ्यांना दिसु शकत नाही आणि आपल्याला जे विश्व दिसते ते केवळ ४% आहे बाकी ९६% अजुन आपल्याला कळलेले नाही. या कृष्णउर्जेचा अजुनपावेतो खात्रिशिर पुरावा मिळालेला नाही. </span></div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">पुंजभौतिकी (Quantum Mechanics) या भौतिकशास्राच्या शाखेत प्रामुख्याने अणु, त्याचे अंतरंग अशा
सुक्ष्मातिसुक्ष्म गोष्टींचा विचार होतो तर ग्रह-तारे, त्यांच्यातील गुरुत्वाकर्षण
अशा गोष्टीं समजण्यासाठी आइनस्टाइनच्या सापेक्षतावादाचा(Relativity) उपयोग केला जातो.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">
या कमालीच्या भिन्न वाटणाऱ्या गोष्टी एकत्रीत करून या विश्वनिर्मितीचा एकच सिद्धांत (</span><strong style="font-size: 130%;">Theory of Everything, Quantum Gravity</strong><span style="font-size: 130%;">) मांडला जाऊ शकतो का याचा शास्रज्ञांना ध्यास लागला
आहे.</span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">
पायाभुत असणाऱ्या या गोष्टींचा ढोबळ, धावता आढावा आपण घेतला. पुढील प्रकरणात आपण
अजून थोड्या महत्त्वपुर्ण गोष्टीं समजावून घेउ आणि त्याचा उपयोग </span><strong style="font-size: 130%;">INTERSTELLAR</strong><span style="font-size: 130%;">
समजून घेण्यासाठी होतो का ते पाहु.</span><br />
<span style="font-size: 130%;">(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; font-size: 130%; text-align: center;">
<br /></div>
<div class="separator" style="clear: both; font-size: 130%; text-align: center;">
<br /></div>
</div>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com9tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-35721993001275288242014-12-09T19:56:00.002-08:002014-12-09T19:56:25.352-08:00सबसे छोटा रुपय्या - भाग-३<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
चालु खात्यातील तुट (Current Account Deficit) वाढल्याचे व्रुत्त अजुनही येतच आहेत. २०१३ सालची तात्कालीन कारणे काय होती त्याचा आढावा आपण घेणार आहोत. पण थोड्याशा अवकाशानंतर !!!<br />
<br />
Watch this space ...</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-27364903924889888872013-09-20T08:00:00.000-07:002013-09-25T01:17:07.466-07:00सबसे छोटा रुपय्या - भाग-२<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">
रिझर्व बँक - अर्थमंत्रालय - उद्योग - सरकार आणि देश यांची एकमेकांत असलेली विचित्र पण महत्त्वाची गुंफण आपण मागिल लेखात पाहिली (<a href="http://manmokal.blogspot.in/2013/09/blog-post.html" target="_blank">सबसे छोटा रुपय्या - भाग-१</a>) आता जरा चलनामध्ये असलेला विनिमय-दर (<strong>Exchange Rate</strong>) कसा ठरवला जातो याची पार्श्वभुमी पाहुयात. </span><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<div style="text-align: left;">
<div>
<span style="font-size: 130%;">माणुस जेंव्हापासून समुहात राहू लागला तेंव्हापासून एखाद्या वस्तुच्या मोबदल्यात काही इतर वस्तू/सेवा देण्या-घेण्याचा व्यवहार (<strong>Barter-System</strong>) तो करत आला आहे. आता त्यांचे विनिमयाचे प्रमाण अर्थातच त्यावेळच्या असलेल्या गरजेला होते (उदा.
शेत नांगरणीच्या कामाच्या बदल्यात दोन पोती धान्य वगैरे). त्यानंतर वेगवेगळ्या शासनकर्त्यांच्या काळात नाणी आली (उदा. - सम्राट अशोक, मौर्य, मराठा, मुघल वगैरे) आणि व्यवहार नाण्यांत केला जाउ लागला (तरीही कुठे-कुठे Barter-System होतीच). </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh9sEZoNkl6HpEtS-7XEOpUQvCUgIzyaqO2PBl-6jAx5WMseGM7gC8HBJdh1ALBWGrZ7kzgu1vwsNuOXwfhmjTKsZXJTxAFZZAVT6zadr0bLR1ae0EM9cdSfIuoLqJf6IRm0gPLBA/s1600/Barter-System2.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="146" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh9sEZoNkl6HpEtS-7XEOpUQvCUgIzyaqO2PBl-6jAx5WMseGM7gC8HBJdh1ALBWGrZ7kzgu1vwsNuOXwfhmjTKsZXJTxAFZZAVT6zadr0bLR1ae0EM9cdSfIuoLqJf6IRm0gPLBA/s1600/Barter-System2.png" width="320" /></a></span><span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;">(Barter-System चे कल्पनाचित्र)</span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">सुवर्ण, चांदी, तांबे यांच्या मुद्रा असत आणि त्यांना त्यानुसार किंमत असे (जसे सुवर्णमुद्रा तांब्याच्या मुद्रेपेक्षा जास्त किमती वगैरे). भारतात रुपया हे चलन रुजवण्याचे काम '<strong>शेर-शाह-सुरी</strong>' या मुघलाने केल्याचे सांगितले जाते. </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9KfcfeL06HZFYD0cyAUmIcFpXUZkmGcusZrvjZ5Y8cf61neCk2ZO2mWWZriFk5wkpqk9oyyzYHmnVCasOGxuNP6T26QK34lfweLumIkUXzINz0k6g6QhaUgO2UUoy-6XIjBiw7g/s1600/rupiya-suri.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg9KfcfeL06HZFYD0cyAUmIcFpXUZkmGcusZrvjZ5Y8cf61neCk2ZO2mWWZriFk5wkpqk9oyyzYHmnVCasOGxuNP6T26QK34lfweLumIkUXzINz0k6g6QhaUgO2UUoy-6XIjBiw7g/s1600/rupiya-suri.jpg" /></a></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"> (शेर-शाह-सुरीचा रुपय्या)</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">इंग्रज आले आणि तुकड्या-तुकड्यां मध्ये वाटलेल्या भारतावर त्यांचा एकछत्री अंमल सुरू झाला. अर्थातच हे सर्व व्यवहार करायला त्यांना एकाच चलनाची गरज होती ती त्यांनी रुपयाच्या रुपाने कायम ठेवली (त्यांचा ब्रिटीश पाउंड ते भारतात रुजवू शकले नाहीत).भारतीय रुपया अगोदर चांदीच्या धातुमध्ये यायचा. </span><br />
</div>
<div style="text-align: left;">
<ul style="text-align: left;"><span style="font-size: 130%;">
<li>
<strong>GOLD STANDARD चा उदय आणि अस्त</strong></li>
</span></ul>
</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"><strong></strong>
फार पुर्वीपासून सोन्याला सोन्यासारखे महत्त्व आहे (Its called universal currency). याचे कारण त्याला असलेले गुणधर्म (गंज न लागणे, लवचिकता, चकाकी वगैरे), त्याला मिळवायला करावे लागणारे श्रम आणि त्याचा दागिण्यासाठी असलेला उपयोग. सोन्यासंदर्भात एक फार छान वाक्य आहे '<strong>we have gold because we cannot trust governments</strong>'. म्हणून मग कुठलेही चलन हे सोन्याच्या प्रमाणात व्यक्त केले जाउ लागले. उदा. एखाद्याकडे जर १ रुपया असेल तर त्याला एक रुपयात जेवढे सोने येइल ते देण्याची जबाबदारी त्या-त्या जबाबदार संस्थेची (Issuing authority) असायची. याला <strong>GOLD STANDARD</strong> असे म्हणतात.</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">आत्ताच्या भारतीय नोटांवर एक मजकुर असतो "मै धारक को xyz रुपया अदा करनेका वचन देता हु!" (xyz च्या जागी योग्य तो आकडा मानावा) त्याचा अर्थच हा की, त्या किंमती एवढा मोबदला. </span><span style="font-size: 130%;"> </span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgi_A-tqXE6elzeJOV76lqkOQ0SxwA-Wgl0Dsxs5o_TYaQ_4B7LjO0lBD2A3_5veLVatjuGWU6k3mK5NAkTc0dlzKBBTLo4RwQdXrMoACNrayGdcKSZaVG_TEU1hZccBWIZcm3nFQ/s1600/MaiDharakKo.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="146" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgi_A-tqXE6elzeJOV76lqkOQ0SxwA-Wgl0Dsxs5o_TYaQ_4B7LjO0lBD2A3_5veLVatjuGWU6k3mK5NAkTc0dlzKBBTLo4RwQdXrMoACNrayGdcKSZaVG_TEU1hZccBWIZcm3nFQ/s1600/MaiDharakKo.jpg" width="320" /></a></div>
(<span style="font-size: large;">भारतीय नोटेवर लिहिले जाणारे वचन</span>)</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">१८०० च्या शतकात ब्रिटीशांनी GLOD STANDARD मानायला सुरुवात केली. थोडक्यात काय तर एखाद्याकडे १-पाउंड असेल तर त्याला त्या किंमतीत येणारे सोने देण्याची जबाबदारी ब्रिटीश सरकारवर होती. ब्रिटीशांच्या असलेल्या जगव्यापी वसाहतींमुळे ते लगोलग जगभर वापरात येउ लागले. कॅनडा, अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया अशा देशांत ते मान्यता पावले. या GOLD STANDARD चा दोष असा होता कि, एखाद्या सरकारकडे जेवढे सोने असेल तेवढेच चलन ते सरकार बाजारात आणू शकायचे (The currencies were backed by Gold Reserve as collateral). त्यामुळे समजा ब्रिटनने आपला जास्तीचा काही माल ऑस्ट्रेलियाला निर्यात केला आणि त्या निर्याती एवढे ऑस्ट्रेलियन डॉलर ब्रिटनला द्यायला ऑस्ट्रेलियाकडे तेवढे चलन म्हणजेच तेवढे सोने नसेल तर हा व्यवहार कशात करणार ? (How the TRADE will be expressed?). त्यामुळे नंतरच्या काळात ब्रिटन-अमेरिका सहीत सर्वच देशांनी GOLD STANDARD पासून फारकत घेतली. आजच्या मितीला कोणताच देश GOLD STANDARD मानत नाही.</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<ul style="text-align: left;"><span style="font-size: 130%;">
<li><div style="text-align: left;">
<strong>जागतीक नाणेनिधी</strong> (<strong>IMF) चा जन्म </strong></div>
</li>
</span></ul>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">दुसऱ्या महायुद्धात युरोपातील बरेचसे देश होरपळून निघाले. त्यामुळे महायुद्धानंतर ते आपल्या अंतर्गत व्यवस्था सावरण्यात गर्क झाले. महायुद्धात झालेले नुकसान भरून काढण्यासाठी अर्थातच त्यांना पैशांची आवश्यकता होती. यामुळे सर्व देशांच्या आर्थिक गरजा भागवण्यासाठी जगभरातील बहुतांश देश मिळून एक निधी स्थापन करावा असा विचार पुढे आला आणि त्यातुनच IMF(<strong>International Monetary Fund</strong>) चा जन्म झाला. या महायुद्धात अमेरिकेचे म्हणावे तितके नुकसान झालेच नाही. तसेच IMF ने Gold Exchange Standard हे प्रमाण आणले यात कुठलाही देश १ औंस सोने (२८.३५ ग्रॅम) IMF कडे ठेउन त्याबदल्यात ३५ अमेरिकन डॉलर खरेदी करू शकत. याचा परिणाम असा झाला कि, अमेरिकी डॉलर या चलनाने जुन्या GOLD STANDARD च्या काळातील सोन्याची जागा घेतली. जगभरातील देश डॉलर मध्ये व्यवहार करू लागले. आज जगभरातील ७०% व्यवहार हा डॉलरमध्येच केला जातो. </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXDK9PKUskWo2mD0RWILLX3xFILENAMXBJJHH-OZsBsuLkKC4aYavU3L1ajDSw1HYU-yCasreE6KxMlVu8-ASmfhoeoSjKpmgocEuTz3QjYBRPZdDu0gsbi502MK1ha32kiKquEA/s1600/imf-bldg.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="252" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjXDK9PKUskWo2mD0RWILLX3xFILENAMXBJJHH-OZsBsuLkKC4aYavU3L1ajDSw1HYU-yCasreE6KxMlVu8-ASmfhoeoSjKpmgocEuTz3QjYBRPZdDu0gsbi502MK1ha32kiKquEA/s1600/imf-bldg.jpg" width="320" /></a></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;">(IMF ची इमारत)</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">IMF वरती असाही आरोप केला जातो कि ते अमेरिकेच्या हातातील एक खेळणे आहे. जे कोणी अमेरिकेच्या वर्चस्वाला आव्हान देते त्यांच्या आर्थिक नाड्या अमेरिका IMF च्या माध्यमातून आवळते (उदा. इराण, उत्तर कोरिया यांवरिल आर्थिक निर्बंध वगैरे).</span></div>
<ul style="text-align: left;"></ul>
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<ul style="text-align: left;"><span style="font-size: 130%;">
<li><strong>विनिमय दराचे गौडबंगाल</strong></li>
</span></ul>
<span style="font-size: 130%;"> </span><span style="font-size: 130%;">आता जरा आपण विनिमय दर (Exchange Rate) ठरवण्याच्या वेगवेगळ्या पद्धतींकडे वळुयात. विनिमय दर कसा ठरवावा हे सर्वस्वी त्या देशाच्या सरकारवर आणि त्या देशातील मध्यवर्ती बँकेच्या (central bank) धोरणावर अवलंबून असते.</span><br />
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"><strong>१) अस्थायी दर (Floating Rate) </strong>:- यात त्या देशाच्या चलनाचा विनिमय दर सर्वस्वी मागणी-पुरवठा नुसार हलत असतो. जर एखाद्या देशाच्या चलनाला मागणी वाढली आणि पुरवठा कमी असला तर ते चलन डॉलरच्या तुलनेत वधारते (It gets appreciated) आणि मागणी कमी झाली आणि पुरवठा जास्त असेल तर त्याचे अवमुल्यन घडते (It gets depreciated). आपल्या चलनाचे बाजारातील मुल्य सांभाळतांना मध्यवर्ती बँकेला तारेवरची कसरत करावी लागते आणि डोळ्यात तेल घालून बाजारावर लक्ष ठेवावे लागते. अमेरिका, ब्रिटन, जपान, फ्रांस, जर्मनी वगैरे देशांनी अस्थायी दर (Floating rate) स्विकारलेला आहे.</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"><strong>२) स्थिर दर (Fixed Rate)</strong> :- यात त्या देशाच्या चलनाचे विनिमय मुल्य सर्वस्वी त्या देशाची मध्यवर्ती बँक (central bank)ठरवते. काही अंशी हे सुद्धा बाजारातील मागणी-पुरवठा तत्त्वानुसारच चालते. उदा. एखाद्या देशाने आपल्या चलनाचा विनिमय दर डॉलरच्या तुलनेत वाढीव ठेवला तर इतर देश जे डॉलरमध्ये व्यवहार करतात ते त्या देशाशी व्यवहार कमी करतील त्यामुळे त्या देशाच्या आयात-निर्यातीवर परिणाम होईल आणि आपल्या गरजा भागवण्यासाठी त्या देशाला आपले चलन योग्य त्या पातळीवर आणावे लागेल. </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">चीनने आपल्या चलनासाठी स्थिर दर (Fixed rate) स्विकारलेला आहे. आपल्या युआन(Yuan) या चलनाचे मुल्य कमी ठेवून चीनने आज जगभरातील वस्तुंचे उत्पादन (production and manufacturing) </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">स्वतःकडे खेचून घेतले आहे. (गणेशमुर्तींचे सुद्धा स्वस्तात उत्पादन ते करू लागलेले आहेत.) यामुळेच चीनने आपल्या चलनाचे फेरमुल्यांकन करावे असे अमेरिकासहीत सर्व जग त्यांना सांगत आहे. असो.</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"><strong>३) मिस्र दर (Hybrid Rate)</strong> :- यात त्या देशाचे विनिमय मुल्य थोडे बाजाराच्या हातात (मागणी-पुरवठा नुसार) असते व थोडे मध्यवर्ती बँकेच्या हातात असते. जर त्या देशाच्या चलनाचे बाजारात अवमुल्यन घडायला लागले तर मध्यवर्ती बँक आपल्याजवळ असलेल्या जागतीक चलनाला (Mostly US Dollar) बाजारात देउन आपल्या देशी चलनाचे मुल्य योग्य त्या पातळीवर आणते. जर ते चलन जागतीक चलनाच्या तुलनेत पातळीबाहेर वधारायला लागले तर बाजारातील जागतीक चलन खरेदी करून देशी चलन योग्य पातळीवर आणते. भारताने रुपयासाठी मिस्र दराची पद्धत स्विकारली आहे. रिझर्व बँकेच्या बाजारातील हस्तक्षेपाच्या बातम्या आपण अधुन-मधून वाचत असतो तो याचाच परिपाक आहे.</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">एवढे सगळे असुनसुद्धा काही देश व्यापार करतांना वेगळ्या चलनात करू शकतात. उदा. सोवियत-रशिया आणि भारतात पुर्वी रुपया-आणि-रुबल मध्ये व्यवहार झालेले आहेत. ईराण भारताबरोबर भारतीय रुपया मध्ये तेलाचा व्यवहार करण्यास उत्सुक आहे. पण अमेरिकेसारख्या बलाढ्य राष्टाला दुखवून कुणालाही अवलक्षण नको आहे त्यामुळे अशा व्यवहारांचे प्रमाण नगण्य आहे.</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">बऱ्याचवेळा सामान्य माणसाला प्रश्न पडतो कि जर चलन छापण्याचे काम सरकार आणि मध्यवर्ती बँक ठरवते तर जास्त चलन उपलब्ध करून ते देशातील गरीबी का हटवत नाहीत? पण कुठलीही गोष्ट फारच सहज उपलब्ध झाली तर तिचे खरे मुल्य (<strong>Instrinsic Value</strong>) कमी होते. त्यामुळे जर रोकड फारच सहज उपलब्ध झाली तर जनता त्याचा उपयोग नको तसा करते आणि त्यामुळे महागाइ वाढते (उदा. भारतात २००० च्या दशकात गृहकर्ज सहज उपलब्ध होत त्यामुळे लोकांचा घर घेण्याकडे कल वाढला आणि जागांचे भाव गगणाला भिडले).</span><br />
<span style="font-size: 130%;">झिंबाब्वे या देशाने आपल्या चलनाचा नको तितका पुरवठा तेथील बाजारात केला आणि तेथे महागाइ (Inflation) </span><span style="font-size: 130%;">२३१,०००,०००% ने वाढली. याला <strong>'HyperInflation'</strong>असे म्हणतात.</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: 130%;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguIf_P1hqWRhC15rIbNejDwXVvseQUdo72ZX_-Gn5FqiXlYGGUM64zDq29gEKlnsfFxEBSv32kwIamR7itva3USXg4DOLxRWA7R3B9gtj5PlBc14oUnOstKOF5iWpU4xNsJf-7yQ/s1600/Zimbabwe-HyperInflation.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEguIf_P1hqWRhC15rIbNejDwXVvseQUdo72ZX_-Gn5FqiXlYGGUM64zDq29gEKlnsfFxEBSv32kwIamR7itva3USXg4DOLxRWA7R3B9gtj5PlBc14oUnOstKOF5iWpU4xNsJf-7yQ/s1600/Zimbabwe-HyperInflation.jpg" width="238" /></a></span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> (झिंबाब्वे मधील <strong>HyperInflation</strong>)</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">वरती बरेच परीच्छेदात आपण 'त्या देशाच्या चलनाची योग्य ती पातळी' असा उल्लेख केलेला आहे. पण योग्य पातळी म्हणजे नेमके काय? (How much good is good ?). एखाद्या देशाच्या चलनाचे डॉलरच्या तुलनेत योग्य मुल्य कसे ठरवतात ? प्रश्न थोडा विचारांत पाडायला लावणारा आहे. या प्रश्नाचे उत्तर आपण जरा उलट पद्धतीने मिळवण्याचा प्रयत्न करू (<strong>corollary</strong>).</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">खरेतर खरा विनिमय-दर (Real exchange rate) ठरवण्याची कुठलीही शास्त्रीय पद्धत चर्चीली गेल्याचे दिसत नाही. ते बऱ्याच अंशी त्या त्या देशाच्या परिस्थिती आणि सरकारवर ठरते.</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">अर्थशास्त्रात एक नियम आहे <strong>'Law of one Price'(LOOP)</strong> त्याचे वाक्य असे आहे '<strong>A good must sell for the same price in all locations</strong>'. ढोबळमानाने ते असे सांगते कि, एका परिपुर्ण व्यवस्थेत (Perfect Market) कुठल्याही वस्तुची किंमत ही जगभरात सारखी राहण्याच्या प्रयत्न करते. यासाठी <strong>McDonald</strong> या अमेरिकन food-chain च्या <strong>BigMac</strong> या Burger चे उदाहरण दिले जाते याला कारण जगभरात McDonalds च्या असलेल्या शाखा (Franchise) आणि सर्वच ठिकाणी ते बनवण्याची समान पद्धत (assembly line). जर वाहतुक (Transport) आणि इतर मध्यमांचा (Intermediaries) खर्च वगळला तर BigMac बनवण्यासाठी येणारा खर्च अमेरिकेत आणि कुठल्याही देशात सारखाच असला पाहिजे. असे हा नियम सांगतो.</span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">आपण युरो आणि डॉलरच्या विनिमयाचे उदाहरण घेउ. उदा. अमेरिकेत BigMac बनवण्याचा खर्च २ डॉलर आहे तोच खर्च फ्रांसमध्ये जर १ युरो असेल तर ढोबळमानाने बाजारात १ युरो= २ डॉलर असे विनिमय मुल्य असावे असा वरिल नियम सांगतो. जर तसे नसेल आणि बाजारात १ युरो = १ डॉलर असा दर चालू असेल तर McDonald लगेचच हे BigMac फ्रांसवरून अमेरिकेत मोठ्या प्रमाणात आयात करण्याचे योजू शकेल कारण अमेरिकेतील २ डॉलर ऐवजी त्यांना फ्रांसमध्ये एकच डॉलर खर्च येणार आहे. अशाप्रकारे BigMac तयार करण्याचा खर्च जगभरात सारखा राहण्याचा प्रयत्न करेल आणि ते खरे विनिमय दर ठरवायला मदत करू शकते असे अर्थतज्ञ मानतात. </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">वस्तु(Goods), सेवा(Services), क्रयवस्तू(Commodities) यांच्या भावात दोन-देशांत भिन्न किंमत (डॉलरच्या रुपात सुद्धा) असू शकते. यालाच 'Disparity' (तफावत) असे म्हणतात आणि मग जगभरातले उद्योजक याचा फायदा उठवण्यासाठी त्या देशात गर्दी करतात. उदा. iPhone हे उत्पादन चीनमध्ये बनवण्याचा खर्च केवळ काही डॉलर आहे तोच iPhone अमेरिकेत २०० डॉलरच्या पुढे खपत होता. </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;"> </span><br />
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">विकसनशील देशांवर (developing economies) असाही आरोप होतो आहे कि, या देशांनी आपले विनिमय-दर कमी ठेवून किंवा अवमुल्यन करून जगभरातील उध्योग (production and manufacturing) आणि सेवा (services) आपल्याकडे खेचून घेतल्या आहेत त्यांमुळे विकसित देश (developed economies) कधी नव्हे तितके त्यांच्यावर अवलंबीत झाले आहेत. आणि जगासाठी इतके ध्रुवीकरण (Polarization) चांगले नाही.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">अशाप्रकारे विनिमय दरामुळे येणाऱ्या असमतोलाचा (disparity) फायदा पुढारलेले देश कायमच घेतात आणि गरिब देशांना वास्तव स्विकारण्याशिवाय इतर पर्याय नसतात. </span></div>
<div style="text-align: left;">
</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">रुपया घसरणीला कारणीभुत असलेल्या घटकांचा आढावा आपण पुढिल भागात घेउ.</span></div>
</div>
<span style="font-size: 130%;">
</span><br />
<div style="text-align: left;">
</div>
<div style="text-align: left;">
<span style="font-size: 130%;">
(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span> </div>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com21tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-61053173956119835182013-09-03T07:53:00.000-07:002017-12-29T23:06:41.819-08:00सबसे छोटा रुपय्या - भाग-१<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">
अकबराच्या नगरात एक 'दुर्मुख' नावाचा माणुस राहत असतो. त्याचे तोंड पाहिले कि दिवस चांगला जात नाही असा समज त्या नगरात असतो. एकदा अकबर सकाळी रपेट मारायला निघतो आणि दुर्मुखचे तोंड पाहतो. तो दिवस अकबराला अजिबात चांगला जात नाही. अकबर विचारांत पडतो कि असे का झाले ? त्याला जाणवते कि त्या दिवशी सर्वप्रथम त्याने दुर्मुखचे तोंड पाहिले होते. तो फर्मान सोडतो कि दुर्मुखला फाशी देण्यात यावी कारण त्याचे तोंड पाहिले की सर्व उलटे घडते. बिरबलाला हि बातमी समजते. भरलेल्या दरबारात अकबर बिरबलाला विचारतो कि, "अशा अपयशी माणसाला जगण्याचा काहीही अधिकार नाही म्हणून त्याला फाशीची शिक्षा फर्मावली आहे यावर तुला काही म्हणायचे आहे काय?" बिरबल उत्तरतो "महाराज, आपला निर्णय बरोबरच आहे. अशा माणसाला जगण्याचा काहिही हक्क नाही. पण मला दुर्मुखला एक प्रश्न विचारायचा आहे". अकबर प्रश्न विचारायला परवानगी देतो. बिरबल दुर्मुखला विचारतो कि "त्या दिवशी तु सर्वप्रथम कुणाचे तोंड पाहिले ?". दुर्मुख थोडा बुजतो पण उत्तर देतो कि त्याने त्या दिवशी सर्वप्रथम महाराज अकबराचे तोंड पाहिले होते. बिरबल अकबराला म्हणतो "महाराज, याने ज्याचे तोंड बघीतले तो जास्त अपयशी कि आपण ज्याचे तोंड बघीतले तो जास्त अपयशी ? कारण याने त्या दिवशी ज्याचे तोंड पाहिले त्यादिवशी याला फाशीची शिक्षा झाली." अकबराला आपली चुक उमजते आणि तो आपला निर्णय मागे घेतो. दुर्मुख बिरबलाला त्याच्या बुद्धीचातुर्याबद्दल आणि त्याचा जीव वाचवल्या बद्दल लाख लाख धन्यवाद देतो.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">नजीकच्या काही महिन्यात (मे-२०१३) रुपया हा अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत फारच घसरला (५० पासून ते ६९ पर्यंत) आणि अर्थमंत्रालय रिझर्व बँकेकडे बोट दाखवायला लागले आणि रिझर्व बँक अर्थमंत्रालयाकडे. अकबराच्या वरिल कथेप्रमाणे दोघांनी एकमेकांचे तोंड सकाळी उठतांना पाहिले असे म्हणायला हरकत नाही. </span><br />
<br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhXJakpS-TK-GiZ7xrJMnvFPjYSA94ZYH9O_2KU9DSHD5HijZEO6ihMNeuKLAJnqdwHDVP5laRdssfzmARPwu7PN569q8JmhVKDKHd78PoNkhK3Rn8M4eTUjUslAaOrFmu2rULmMQ/s1600/Chi-Su.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="167" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhXJakpS-TK-GiZ7xrJMnvFPjYSA94ZYH9O_2KU9DSHD5HijZEO6ihMNeuKLAJnqdwHDVP5laRdssfzmARPwu7PN569q8JmhVKDKHd78PoNkhK3Rn8M4eTUjUslAaOrFmu2rULmMQ/s1600/Chi-Su.jpg" width="320" /></a></div>
</div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">सरकारने याचे लगेचच उत्तर म्हणून 'चालू खात्यातील तुट' (<strong>Current Account Deficit or CAD</strong>) याला कारणीभुत असल्याचे सांगितले आणि आयात (Import) कमी करण्याचे उपाय योजले. पण याचा एवढाच संकुचीत विचार करून समस्या समजून येत नाहीये कि रुपया आत्ताच एकदम एवढा का घरंगळला (Free Fall)? </span></div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
</div>
<span style="font-size: 130%;">
चला जरा हे थोडे समजण्याचा प्रयत्न करुयात. आपण अगोदर हे सर्व वेगेवेगळ्या तुकड्यांत मांडू (Work Breakdown) आणि नंतर त्या मांडलेल्या तुकड्यांची जुळवणुक (Integrate) करून एक परिपुर्ण चित्र (Complete Picture) मिळते का ते बघु.<br />
<strong></strong> </span><br />
<ul style="text-align: left;"><span style="font-size: 130%;">
<li><strong>रिझर्व बँकेचा अर्थव्यवस्थेतील सहभाग </strong></li>
</span></ul>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">कुठल्याही देशात त्याचे पतविषयक धोरण हे त्या देशाची Central Bank ठरवते. भारतात तीला 'रिझर्व बँक' म्हणतात अमेरिकेत तीला 'फेड' (FED) असे म्हणतात. भारताच्या बाबतीत बोलायचे तर अर्थमंत्रालयाच्या कक्षेत येउ पाहणारी ती एक स्वायत्त संस्था (autonomous - जसे भारतीय न्यायालये (Judiciary)) आहे. घटनेने तीला आपल्या कक्षेत स्वतंत्र निर्णय घेण्याचा अधिकार दिलेला आहे. रिझर्व बँक इतर सर्व बँकांसाठी धोरण ठरवते म्हणुनच रिझर्व बँकेला 'Banker to Banks' असेही म्हणतात. भारतीय रुपयाचे मुल्य सांभाळण्याचे महत्वपुर्ण कार्य रिझर्व बँकेकडून केले जाते.</span></div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
</div>
<div>
<span style="font-size: 130%;">कुठल्याही देशाचे अर्थविषयक धोरण हे प्रामुख्याने दोन भागात विभागता येते.</span></div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
<span style="font-size: 130%;">१) <strong>Fiscal Policy</strong> :- एका वित्त वर्षात सरकार पैसा कसा गोळा करणार आणि कशापद्धतीने खर्च करणार याचा समावेश यात असतो. यात करांविषयीची (taxes) तरतुद येते. अर्थमंत्रालयाच्या अधिकारात हे क्षेत्र येते.</span></div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
</div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<br />
<div>
</div>
<span style="font-size: 130%;">
</span>
<div>
<span style="font-size: 130%;">२) <strong>Monetary Policy</strong> :- एखाद्या वित्त वर्षात नोटा किती छापाव्या, बँकांना देण्यात येणाऱ्या कर्जांचा व्याजदर (Base Rate) किती असावा, रुपया आणि परकिय चलन याचा योग्य तो साठा किती असावा अशा घटकांचा यात समावेश होतो. रिझर्व बंकेच्या अधिकारात हे सर्व येते. </span></div>
<span style="font-size: 130%;">
<div>
</div>
<ul style="text-align: left;">
<li><strong>उद्योगांचा अर्थव्यवस्थेतील सहभाग</strong></li>
</ul>
<div>
देशात किंवा देशाबाहेर लागणाऱ्या वस्तू आणि सेवांचे (Goods and Services) उत्पादन आणि वितरण हे उद्योगधंद्यांचे प्रमुख कार्य. ते चालवण्यासाठी बँका अशा उद्योगांना कर्जे उभारून देतात. अर्थातच अशा कर्जांचा दर हा रिझर्व बँकेने ठरवून दिलेल्या Base Rate पेक्षा जास्त असतो नाहीतर बँका आपला नफा कुठून मिळवणार ? बऱ्याच वेळा उद्योगधंद्यांना परदेशी कर्जे देशातील बँकांपेक्षा स्वस्त मिळतात त्याला External Commercial Borrowings असेही म्हणतात. ते कर्ज परदेशी चलनात मिळाले तर त्याची परतफेडसुद्धा परदेशी चलनातच करावी लागते. म्हणुन मग अशा प्रकारच्या कर्जांसाठी रिझर्व बँकेची परवानगी लागते कारण कि कर्ज परतफेडीसाठी परदेशी चलन उपलब्ध करून देणे आणि त्याचा योग्य तो साठा ठेवणे हे रिझर्व बँकेचे कामच आहे. </div>
<div>
</div>
<div>
उद्योगांना उत्पादनासाठी बऱ्याचवेळा कच्चामाल परदेशातून आयात (Import) करावा लागतो त्यासाठी परदेशी चलन लागते. अर्थातच ते चलन योग्यवेळी उपलब्ध करून देण्याची जबाबदारी रिझर्व बँकेची आहे. जेंव्हा उद्योग एखाद्या वस्तुची किंवा सेवेची परदेशी निर्यात करतात तेंव्हा परदेशी चलन देशाला मिळते. </div>
<ul style="text-align: left;">
<li><strong>सरकारचा अर्थव्यवस्थेतील सहभाग</strong></li>
</ul>
<div>
देशातील सरकारचा प्रथम उद्देश हा लोककल्याण असावा असा अलिखित संकेत आहे.तर मग यासाठी सरकार काय करते तर देशातील जनतेला रोजी रोटी कमावण्यासाठी नोकऱ्या निर्माण करते त्यासाठी उद्योगांना प्रोत्साहन देते त्यासाठी सुसंगत अशा कायद्यांची तरतुद करते (e.g. SEZ, Land Acquisition Act etc),उद्योगांना कमी व्याजदरात कर्जे उपलब्ध करून देण्यासाठी रिझर्व बँकेला निर्देश देवू शकते. </div>
<div>
</div>
<div>
जनतेला दैनंदिन लागणाऱ्या वस्तू जर देशांतर्गत बनत नसतील तर त्या आयात कराव्या लागतात (जसे कच्चे-तेल (Crude Oil), यंत्रांचे सुटे भाग (Spare Parts), कोळसा, धातू वगैरे ) यासाठी अर्थातच परदेशी चलन लागते. ते कसे मिळेल याचा सातत्याने विचार सरकारला करावा लागतो. बऱ्याचवेळा मग सरकार परदेशी वित्त संस्थांकडून कर्जे घेते. तसेच परदेशी उद्योगांना भारतात थेट गुंतवणुकीसाठी (Foreign Direct Investment or FDI) योग्य तशा तरतुदी बनवते किंवा परदेशी वित्त संस्थांना (Foreign Institutional Investor or FII) भारतीय उद्योगांत गुंतवणुकीसाठी शेअर बाजारात उलाढाल करण्याची परवानगी देते. परदेशी गुंतवणुकदार आकर्षित करण्यासाठी कधी-कधी सरकार रुपयाचे अवमुल्यन (Devaluation) स्वतः होउन करते. यामुळे परदेशी गुंतवणुकदाराला त्याच्या ठराविक गुंतवणुकीचे जास्त रुपये मिळतात आणि तो भारतात गुंतवणुकीसाठी आकर्षित होतो. यामुळे दैनंदिन गरजा भागविण्यासाठी लागणारे अत्यंत उपयुक्त असे परदेशी चलन सरकारला उपलब्ध होते. अर्थातच मिळालेल्या देशी किंवा परदेशी चलनाच्या व्यवस्थापनाची जबाबदारी रिझर्व बँकेची असते हे नवीन सांगायला नको.</div>
<div>
</div>
<div>
</div>
<div>
एखादी कंपनी गुंतवणुक योग्य आहे कि नाही याचे विश्लेषन अर्थतज्ञ त्या कंपनीच्या Balance-Sheet व Profit & Loss Account वरून ठरवतात तसेच देशाचे सुद्धा विश्लेषन करता येते. त्यांच्या किचकट जंत्रीत न पडता आपण फक्त आपल्याला पुढे लागणाऱ्या दोन संज्ञा समजून घेउ.</div>
<div>
</div>
<div>
</div>
<div>
<strong>भांडवली खाते (Capital Account)</strong> :- देशात आलेली अंतरराष्ट्रीय गुंतवणुक (FDI, FII, Remittanced etc) आणि देशाबाहेर गेलेले चलन (FII Outflow, Installments of ECB etc) यांचा समावेश यात असतो. हे खाते देशाची गुंतवणुक खेचण्याची क्षमता (Investment Potential) दर्शवते. </div>
<div>
</div>
<div>
</div>
<div>
<strong>चालू खाते (Current Account)</strong> :- देशात घडणाऱ्या आयात-निर्यात (Import-Export) यांचा समावेश यात असतो. हे खाते देशाची व्यापार-स्थिती (Trade Position) दर्शवते.<br />
<br /></div>
<div>
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7ZEdGLfjgrdvjUF-5oDHMGPeq0DwpQoN8fByIIgwpqxAVKVGmlW8hnReStS83hWrPjftJBq0ncF9L2JjpVJ5qFKFqKWjbzcZrJTdDHRH8Uq7dKeukIy5PnGma6rtb0WPALuE5gg/s1600/BoP.png" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="798" data-original-width="732" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7ZEdGLfjgrdvjUF-5oDHMGPeq0DwpQoN8fByIIgwpqxAVKVGmlW8hnReStS83hWrPjftJBq0ncF9L2JjpVJ5qFKFqKWjbzcZrJTdDHRH8Uq7dKeukIy5PnGma6rtb0WPALuE5gg/s320/BoP.png" width="293" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div>
</div>
<div>
(चालू खाते + भांडवली खाते)</div>
<div>
<span style="font-size: 130%;"> </span></div>
<div>
</div>
<div>
१९९१ नंतरच्या आर्थिक सुधारणांनंतर भारताचे भांडवली खाते हे वाढिव राहिले आहे (Capital account surplus) तर चालू खाते हे कायम तुट (Current account deficit) दर्शवित आले आहे. चालू खात्यातील हि तुट भांडवली खात्याने कायमच भरून काढली आहे.</div>
<div>
</div>
<div>
<strong>रिझर्व बँक - अर्थमंत्रालय - उद्योग - सरकार आणि देश</strong> यांची एकमेकांत असलेली विचित्र पण महत्त्वाची गुंफण आपण वरिल भागांत पाहिली. <br />
<br /></div>
<div>
विनिमय दराचे गौडबंगाल आपण पुढिल भागात पाहु.
</div>
<br />
<br />
(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) <br />
<br />
( बऱ्याच वाचकांनी मला मागे झालेल्या सब-प्राइम क्रायसिस, युरोपियन क्रायसिस यांवर विचारले. यावरती माझी ब्लॉग-पोस्ट <a href="http://manmokal.blogspot.in/2010/03/blog-post.html" target="_blank">'काय भुललासी वरलिया रंगा'</a> पहावी. )</span></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com13tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-20995704957147020162013-08-02T19:10:00.000-07:002013-08-05T05:43:52.490-07:00पेटंट (?) बी पेशंट -- भाग २ <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">पेटंट त्याची पार्श्वभुमी आणि त्याचे महत्व आपण मागील लेखात ( <a href="http://manmokal.blogspot.in/2013/04/blog-post.html" target="_blank"><strong>पेटंट (?) बी पेशंट -- भाग १</strong></a><strong> </strong>) वाचले असेल. आता आपण त्याचे महत्व औषधनिर्मिती क्षेत्रात कसे आहे हे समजून घेउ. (औषध म्हणजे Allopathy औषधे येथे अभिप्रेत आहेत)<br />
<br />
औषध निर्मिती क्षेत्रात (Pharma Industry) कंपन्यांचे वरकरणी दोन प्रकार पडतात.<br />
<br />
<strong>१) ईनोव्हेटर (Innovator/Brand)</strong>:- अशा प्रकारच्या कंपन्यांना त्या औषधांच्या प्रथम निर्मितीचे श्रेय जाते. कुठलेही औषध बाजारात येइपर्यंत वेगवेगळ्या चाचण्यांमधून जाते. बऱ्याचशा कंपन्या प्रथम त्या औषधाची चाचणी संगणकावर वेगवेगळे मॉडेल करून घेतात नंतर वनस्पती आणि प्रांण्यांवर (Plants and Animals) त्यांचा प्रभाव तपासला जातो. नंतरची पातळी हि त्या रोगांच्या पेशंटवर व निरोगी माणसावरसुद्धा (Subject or Volunteers) घेतली जाते. ह्या चाचण्या Clinical Trials या नावाने ओळखल्या जातात. या चाचण्या एखादी वेगळी कंपनीसुद्धा घेउ शकते त्यांना Clinical Research Organizations (<strong>CRO</strong>) असे म्हणतात. या चाचण्यांचे परिणाम, त्याचे निष्कर्ष हे सगळे जतन करून अन्न आणि औषध प्रशासनाला (Food and Drug Administration - <strong>FDA</strong>) संमतीसाठी पाठविले जातात. त्यांच्या संमतीनंतरच ते औषध बाजारात येउ शकते. त्या औषधाची किंमत अर्थातच इनोव्हेटरच्या मनावर ठरते. याचे पेटंट अर्थातच 'इनोव्हेटर'ला दिले जाते. बऱ्याचशा देशांत हे पेटंट २० वर्षांसाठी दिले जाते. हिशोब हा कि, २० वर्षात त्या औषधावरिल संशोधनाचा खर्च तसेच योग्य तो नफा इनोव्हेटरला मिळावा.<br />
<br />
पश्चात्य देशांत बरेचसे संशोधन हे सरकार पुरस्कृत (Government Funded) असते. त्यात
औषधांवरिल संशोधनसुद्धा मोडते. इनोव्हेटर कंपन्यांवर आरोप होतात कि, या कंपन्या असे
चाललेले संशोधन एका ठराविक टप्प्यात आले कि त्याचे हक्क विकत घेतात आणि आपल्या
नावावर खपवतात. जर ते सरकार पुरस्कृत असेल तर ते जनतेने भरलेल्या करामधुनच
केल्यासारखे आहे मग जनतेने या इनोव्हेटरना त्यांच्या औषधाची मनमानी किंमत (<strong>Premium
Price</strong>) का द्यावी ? प्रश्न विचार करायला लावणारा आहे.<br />
<br />
बऱ्याचशा इनोव्हेटर कंपन्या अमेरिका व युरोपातील आहेत जसे Pfizer, Bayer, Novartis etc.<br />
<br />
<strong>२) जेनेरिक (Generic)</strong>:- इनोव्हेटरने शोधलेले औषध २० वर्षांच्या पेटंटनंतर (off patent drug) इतर कंपन्यांना निर्मितीसाठी खुले केले जाते. यामागे उदात्त हेतू हा कि, ते औषध कमी किंमतीत मानवजातीसाठी उपलब्ध व्हावे कारण त्या कंपन्यांना यावर संशोधनाचा खर्च येणार नसतो तो २० वर्ष अगोदरच इनोव्हेटरने केलेला असतो. अशा कंपन्यांना जेनेरिक (Generic) कंपनी असे म्हणतात. यांनासुद्धा त्या तयार करत असलेल्या औषधांच्या चाचण्या, त्यांचे निष्कर्ष अन्न आणि औषध
प्रशासनाला (FDA) मंजुरीसाठी पाठवावे लागतात.<br />
<br />
भारतातील औषधनिर्मिती क्षेत्रातील सर्वच कंपन्या या पेटंट संपलेल्या औषधाचे (Off Patent Drugs) उत्पादन करतात. भारत जगात जेनेरिक औषधनिर्मितीत अग्रणी आहे. थोडक्यात आपल्याला नक्क्ल करण्यात कसब आहे.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLM9ojQIjndq8oBJY40Rjut0I4OPg-Wtwx41U5S08_Za9MGKend5huIAg2VTQ-YprHhPrfHMgCeNpURIIYrLq9uv3hXapdJB-ss5vnclK_SOPlEuqWIZRAzQa4nMjLSLeXHWtDQw/s1600/BrandedVsGeneric.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="180" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgLM9ojQIjndq8oBJY40Rjut0I4OPg-Wtwx41U5S08_Za9MGKend5huIAg2VTQ-YprHhPrfHMgCeNpURIIYrLq9uv3hXapdJB-ss5vnclK_SOPlEuqWIZRAzQa4nMjLSLeXHWtDQw/s1600/BrandedVsGeneric.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<span style="font-size: 130%;"><br />
पेटंट आणि त्याभोवती खेळले जाणारे राजकारण याचा आपण जरा वेध घेउयात. <br />
<br />
<strong>* Patent Evergreening</strong>:- बरेचशे इनोव्हेटरहे अव्वाच्या सव्वा भावात आपले उत्पादन बाजारात विकतात. खुल्या बाजारात (Free Market Economy) त्याला आव्हानसुद्धा तकलादू ठरतात. शाश्वत उत्पन्न देणाऱ्या अशा 'सोन्याच्या कोंबडीला' जस्तीत जास्त काळ आपणाबरोबर ठेवण्याचा मोह कुणाला होणार नाही ? म्हणून मग पेटंट घेतल्यानंतर ठराविक वर्षानंतर (५-१० वर्षे) इनोव्हेटर त्या औषधाच्या घटकांत (Formula) बदल करून त्या औषधाची सुधारीत आवृत्ती मंजुरीला पाठवतात. याला मंजुरी मिळताच पुढील २० वर्षांसाठी बाजारपेठेवरील मक्तेदारी (Monopoly) त्या इनोव्हेटरला निश्चित करता येते. याला न्यायीक आव्हान जरी दिले तरी यात समाविष्ट होणाऱ्या बऱ्याचशा क्लिष्ट वैज्ञानिक संशोधनामुळे बऱ्याचवेळा इनोव्हेटरच जिंकतो. याला '<strong>Patent Evenrgreening'</strong> असे म्हणतात.<br />
भारतात असे खपवून घेतले जाणार नाही असे सरकारने वारंवार या कंपन्यांना सांगितले आहे. अर्थात अजुनतरी Patent Evergreening च्या केसेस तितक्याशा चर्चिल्या गेलेल्या नाहीत.<br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<span style="font-size: 130%;">
<br />
<strong>* Compulsory Licensing</strong>:- गरिब किंवा विकसनशिल देशांत एखाद्या रोगांवरिल औषधांवरिल उपचार त्या देशातील चलनानुसार अतिशय महागडा ठरू शकतो. परंतु त्या रोगाची व्याप्ती आणि लोकांमध्ये असलेली त्याची नितांत गरज बघता एखादी जेनेरिक कंपनी ते औषध तयार करू शकते आणि त्याचे पेटंट असलेल्या इनोव्हेटरला बाजारभावाप्रमाणे मोबदला (Royalty) अदा करू शकते. त्या देशातील न्यायालयसुद्धा याचा सहानुभुतीपुर्वैक विचार करून जेनेरिक कंपनीला अशी संमती देउ शकते.<br />
<br />
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKyeART5lqy7_49t2tzFTooBliTLqrSk2SjL39sZoY5JU9qMgwwC20ON8f75rida3OslzpSWqKb7nZA6m7DWjQCGMtD5Q_bZ4B9D_tg42LVMiHDUUJcLYGfji-xANd1l6W2uWd5Q/s1600/Joke.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjKyeART5lqy7_49t2tzFTooBliTLqrSk2SjL39sZoY5JU9qMgwwC20ON8f75rida3OslzpSWqKb7nZA6m7DWjQCGMtD5Q_bZ4B9D_tg42LVMiHDUUJcLYGfji-xANd1l6W2uWd5Q/s1600/Joke.jpg" /></a><br />
<br />
भारतात २०१२ मध्ये असे पहिले Compulsory Licensing नॅटको फार्मा (Natco Pharma) या कंपनीला कर्करोगावरिल औषधासाठी देण्यात आले. त्या औषधाचे पेटंट बायर (Bayer) या कंपनीकडे आहे. <br />
<br />
<strong>* Period of Exclusivity</strong>:- काही बाबतीत अन्न आणि औषध प्रशासन (FDA) जेनेरिक कंपनीला १८० दिवसांचा अवधी (Period of Exclusivity) देतात. या कालावधीत एक (किंवा काही बाबतीत आणखी काही) जेनेरिक कंपन्या ते औषध उत्पादित करू शकतात. यामुळे त्या जेनेरिक कंपनीला आपले जेनेरिक उत्पादन स्थिरावयाला मदतच होते. हा कालावधी म्हणजे जेनेरिक कंपनीने त्या औषधाच्या पेटंटला दिलेले आव्हानच असते. यात त्याला हे शाबित करावयाचे असते कि ते पेटंट चुकिचे आहे किंवा जेनेरिक उत्पादनामुळे मुळ पेटंटला कुठेही धक्का पोहोचत नाही. परंतु खरे तर हा अवधी जेनेरिक कंपनी इतर जेनेरिक कंपन्यांना बाजारपेठेपासून दुर ठेवण्यासाठिच वापरतात. <br />
<br />
<strong>* Authorized Generics</strong>:- बाजारात इनोव्हेटरला आपली मक्तेदारी आणि स्थान अबाधीत ठेवायचे असते. पेटंट संपताच जेनेरिक कंपन्यांची टोळधाड त्याचे स्थान कधीही हिरावून घेउ शकतात म्हणून मग इनोव्हेटर कंपन्या वेगवेगळ्या क्ल्रुप्त्या लढवतात. इनोव्हेटर कंपनी आपल्याच उप-कंपनीला पेटंटेड औषधाची जेनेरिक आव्रुत्ती काढून बाजारात स्थान मिळवायला मदत करते यामुळे पेटंट कालावधी (२० वर्षे) संपला तरी इनोव्हेटर कंपनीला आपले स्थान जेनेरिक आव्रुत्ती काढून अबाधीत ठेवता येते. अशा जेनेरिक कंपन्यांना 'Authorized Generics' असे म्हणतात. <br />
<br />
न्यायालयीन क्लिष्टतेपासून वाचन्यासाठी इनोव्हेटर एखाद्या कंपनीला संगनमताने जेनेरिक आव्रुत्ती पेटंट संपताच बनवण्यासाठी मदत करतात. त्याचे बाजारातील हक्क जेनेरिक कंपनीच्या हाती आले कि ती कंपनीच विकत घेतात आणि बाजारपेठेवरिल आपली पकड कायम ठेवतात.<br />
<br />
थोडक्यात सांगायचे तर जितके कायदा त्याच्या कितीतरी प्रमाणात पळवाटा. अमेरिका आणि युरोपात तर अशा प्रकारच्या केसेस सारख्या चालुच असतात. बौद्धिक संपदा (Intellectual Property) संरक्षणासाठी तेथे वकिलांचा वेगळा वर्गच आहे त्यांना IP-Lawyers असे म्हणतात.<br />
</span><br />
<span style="font-size: 130%;">भारतात पेटंट विषयी असलेल्या अनभिज्ञतेबाबत 'ह्रिषिकेश कृष्नन' यांचा <a href="http://www.thehindubusinessline.com/opinion/patents-are-not-just-about-pharma/article4970765.ece" target="_blank">'Patents are not just about pharma'</a> हा लेख फारच माहितीपुर्न आहे.<br />
</span><br />
<span style="font-size: 130%;">भारतात अमेरिकन इनोव्हेटर कंपनी विरुद्ध भारतीय जेनेरिक कंपनी अशा केसेस भविष्यात पाहवयास मिळतील. या लढाया केवळ भारतापुरत्याच मर्यादित नसतील त्या जगात वेगवेगळ्या देशांतील न्यायालयात लढल्या जातील. एखाद्या देशात जिंकलेला लढा तीच कंपनी दुसऱ्या देशात हरू शकते याला कारण देशांदेशांत असलेले वेगवेगळे कायदे.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br />
शहाण्या माणसाने कोर्टाची पायरी चढू नये असे म्हणतात ते उगीचच नाही !!!</span><br />
<span style="font-size: 130%;"><br />
(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)
</span>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com10tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-24554856969264537272013-04-17T20:22:00.000-07:002017-10-23T01:12:52.413-07:00पेटंट (?) बी पेशंट -- भाग १<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">सचिनला आज जरा क्रिकेटची प्रॅक्टीस करतांना खरचटले. तो थोडासा अडखळतच घरी आला. त्याचा हिरमुसला चेहरा पाहुन आजीला कळले की स्वारीला आज बरे नाहिये. आजीने लगेच चौकशी केली आणि आपला बटवा आणायला सांगितले. बटव्यातील आंबी - हळद काढून त्याच्या जखमेवर लावली आणि निश्चिंत झाल्या.</span><br />
<span style="font-size: 130%;">आजींना जर कळाले कि त्यांनी नुकताच एका पेटंटचा वापर केला आहे आणि त्या बदल्यात त्यांना काही फी (Royalty) हि त्या पेटंट ज्याच्या नावे आहे त्याला द्यावी लागेल तर केवढा गदारोळ होइल ? तरी बरे कि आजीबाईंच्या बटव्यावर अजुनतरी पेटंट कुणाला देण्यात आलेले नाही त्यामुळे आपण त्याचा बिनधास्त वापर करतो. </span><br />
<span style="font-size: 130%;">सर्वोच्य न्यायालयाने नुकतेच<strong> 'नोव्हार्टीस'</strong> या स्वीस कंपनीला रक्ताच्या कर्करोगावरील औषधाचे (<strong>Glivec)</strong> पेटंट भारतात नाकारले आणि पुन्हा जागतीक पेटंट आणि भारतीय पेटंट कायदे हा विषय चर्चेत आला.</span> <br />
<br />
<span style="font-size: 130%;"><strong>पेटंटचे महत्त्व</strong> </span><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;"><strong>सर आयझॅक न्युटन</strong> यांनी कुठेतरी म्हटले आहे 'आपण आपल्या पुर्वजांच्या खांद्यावर चढून हे जग पाहत असतो (We stand on the shoulder of giants).त्यांना म्हणायचे होते कि त्यांच्या अगोदरच्या शास्त्रज्ञांच्या पीढीने मुलुभुत संशोधन करून पाया रचून ठेवला आहे आपण त्याच्या वापर करून पुढे जात असतो. आपल्या संशोधनापायी 'गॅलीलीओ'ला आपले आयुष्य वेचावे लागले (कर्मठ चर्चने शिक्षा केली). लसीकरणाची (vaccination) पद्धत शोधणाऱ्या <strong>'एडवर्ड जेन्नर'</strong> याने तो प्रयोग एका छोट्या मुलावर केला होता. तो जर अयशस्वी झाला असता तर त्याची काही गय जगाने केली नसती.<strong>एडीसन</strong> (ज्याच्या नावे अजुनही पेटंटचा विक्रम आहे) ज्या रेल्वेगाडीत वृत्तपत्र विकत आणि संशोधन करीत त्यात आग लागली होती आणि ते सर्व त्यातून थोडक्यात बचावले होते. </span><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;">तर असे हे आपले पुर्वज आणि अशा या त्यांनी घेतलेल्या जोखीमा (Risks).त्यांनी जर या जोखीमा घेतल्या नसत्या तर आपण आहोत तेवढे सुखी निश्चीतच नसतो. न्युटनचे वाक्य किती समर्पक आहे.</span><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;">अशा जोखीमा घेउन मानवजातीच्या भल्यासाठी काम करणाऱ्याचा उचीत गौरव म्हणून त्यांना पेटंट (स्वामित्व हक्क) देण्यात आले तर त्यात खचितच काहीही गैर नाही.या पेटंटचा वापर जर कोणी काही बाजारु-उत्पादनात करत असेल (जसे कि पोलिओसाठी लस) तर त्याचा विक्रीतील उचीत भाग (Royalty) हा त्या संशोधकाला देण्यात यावा या मताला कोणाचीच हरकत नसावी. हे पेटंट म्हणजे त्या संशोधकाच्या बौद्धीक-संपत्तीचे (<strong>Intellectual Property</strong>) केलेले रक्षण आहे. पेटंट, कॉपीराइट, ट्रेडमार्क, लोगो वगैरे हे प्रचलीत हक्क (Rights) रक्षणाची हत्यारे आहेत.त्यांच्या किचकट कायदेविषयक व्याख्येमध्ये न जाता आपण या चर्चेपुरते आपले लक्ष पेटंट वरतीच ठेवु. </span><br />
<br />
<b><span style="font-size: 130%;">पेटंटची पार्श्वभुमी </span></b><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;">जगातील पहिले अधिकृत नोंदणी झालेले पेटंट हे इटली मध्ये १५व्या शतकात घेतल्याची नोंद आहे.जगात प्रत्येक देशाचे पेटंट विषयी वेगवेगळे नियम आहेत. त्यांमुळे एखादे संशोधन हे एका देशात जरी पेटंट करून घेतले तरी त्याचे पेटंट हे दुसऱ्यादेशातही दिले जाइल याची काहिच शाश्वती देता येत नाही.यात जागतिक व्यापार संघटनेने (World Trade Organization-WTO) सुसुत्रता आणायचा प्रयत्न केला आहे पण तो पुरेसा नाही. </span><br />
<span style="font-size: 130%;">भारतात १९६५ चा पेटंट कायदा प्रमाण मानला जायचा. यानुसार भारतात फक्त प्रक्रियेसाठीच पेटंट(Process Patent) देण्यात येत, उत्पादनासाठी (Product Patent) नाही.उदा. उसापासून साखर तयार करणे हि झाली प्रक्रिया आणि साखर हे झाले उत्पादन.परंतु आपण जागतिक व्यापार संघटनेचे सदस्य झालो आणि आपल्याला आपले पेटंट विषयक धोरण २००५ पर्यंत बदलणे बंधनकारक ठरले.आता बदललेल्या नियमानुसार भारतात उत्पादनावर सुद्धा पेटंट (Product Patent) घ्यायला मंजुरी आहे. मध्यांतरी कुणीतरी अमेरिकेत आंबी - हळदीच्या औषधी गुणधर्माविषयी पेटंट मिळवण्याचा प्रयत्न केला. तो भारत सरकारने तेथील कोर्टात हानून पाडला.ते जर पेटंट दिले गेले असते तर भारतात जिथे कुठे आंबी - हळद औषध म्हणून वापरली जाते त्या सर्वांना या पेटंट घेणाऱ्या महाभागाला फी (Royalty) द्यावी लागली असती.कारण जागतिक व्यापार संघटनेच्या नियमावलीनुसार हे पेटंट भारतातही मिळवण्याचा मार्ग त्या महाभागाला सुकर झाला असता. </span><br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">अमेरिकेतल्या ऍपल (<strong>Apple</strong>) या कंपनीने आपल्या दुकानातील (Apple-stores) पायऱ्यांच्या (Steps) डिझाइनचेसुद्धा पेटंट घेतलेले आहे. हे कमी म्हणून कि काय आपल्या iPhone या उत्पादनात असलेल्या Round-Edges चे सुद्धा पेटंट त्यांनी घेतल्याचे ऐकिवात आहे.अमेरिकेत अक्षरशः कशाचेही पेटंट घेता येते का असाच प्रश्न पडतो. </span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJ856TRwR0EXiszqChGu152GTghEpFrwrrswaQwwr_8u55gwThS_yXXlV2ATZ-hTGdTRCVzS3humaBcdp607P8T9ro3ngg2qQjHmtXMtFVOGdLMYUJvfoNDhiCjn-V4WcN3iWVCg/s1600/Apple-Staircase.JPG" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="603" data-original-width="408" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJ856TRwR0EXiszqChGu152GTghEpFrwrrswaQwwr_8u55gwThS_yXXlV2ATZ-hTGdTRCVzS3humaBcdp607P8T9ro3ngg2qQjHmtXMtFVOGdLMYUJvfoNDhiCjn-V4WcN3iWVCg/s320/Apple-Staircase.JPG" width="216" /></a></div>
<br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;">भारतीय भुखंड, चीन, अफ्रिका अशा देशांत अजुनही बौद्धिक संपत्ती (Intellectual Property)संरक्षणाविषयी तितकिशी जागरुकता नाही त्यामुळे याचे सर्रास उल्लंघन दररोजच होत असते. उदा. रस्त्यांवर विकली जाणारी महागड्या पुस्तकांच्या हलक्या दर्जाच्या पण स्वस्त प्रती (Cover versions) ,पायरेटेड डिजिटल कंटेंट (Softwares, Movies, eBooks, Torrents etc).</span><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;">असे उल्लंघन अमेरिकेसारख्या पुढारलेल्या देशातसुद्धा होते.<strong> डॉ. रॉबर्ट कर्न्स (Robert Kerns) </strong>यांचे Intermittent Windshield Wiper हे संशोधन फोर्ड मोटर कंपनीने परस्पर आपल्या मस्टँग (Mustang) या उत्पादनात चोरून वापरले. शेवटी किचकट न्यायालयीन प्रक्रियेनंतर डॉ. कर्न्स यांना न्याय मिळाला पण या सर्व लढाइमध्ये त्यांना आपल्या कुटुंबापासून विभक्त व्हावे लागले.त्यांच्यावरील <strong>'Flash of Genius'</strong> हा माहितीपट आवर्जून पाहावा असाच आहे.</span> <br />
<br />
<br />
<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="http://www.youtube.com/embed/0Biy-okZ0l8" style="height: 251px; width: 387px;" width="320"></iframe><br />
<br />
<br />
<span style="font-size: 130%;">फेसबुकचा निर्माता मार्क झुकेरबर्गवर सुद्धा फेसबुक ही संकल्पना एका <strong>'हार्वड-कनेक्शन'</strong> या तीन-मित्रांनी मिळुन बनवलेल्या कल्पनेतुन उचलल्याचा आरोप होतो.त्याबद्द्ल त्याला दंडही भरावा लागल्याचे बोलले जाते.याचे फारच सुंदर चित्रण <strong>'Social Network'</strong> या हॉलिवुडपटात आहे</span><span style="font-size: 130%;">.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0vaHAa8JihXpOW3onQO-3t7oDY1Eu5jw8OjofChuhJRnKWrQ2djzhYTuCIrkBpTVDt9RMPC2pVoijo2v_hC6HAeRKZoV-FszY6J2_ctMGlDUffG2aE9PzeQXN02u8U3Zo0-EOVQ/s1600/the_social_network.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="375" data-original-width="450" height="266" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg0vaHAa8JihXpOW3onQO-3t7oDY1Eu5jw8OjofChuhJRnKWrQ2djzhYTuCIrkBpTVDt9RMPC2pVoijo2v_hC6HAeRKZoV-FszY6J2_ctMGlDUffG2aE9PzeQXN02u8U3Zo0-EOVQ/s320/the_social_network.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;">पण सर्वच संशोधक केवळ पैसा हा उद्देश डोळ्यासमोर ठेवुन संशोधन करत नसतात.ज्या माहितीजालावर (Internet) बसुन तुम्ही हा लेख वाचत आहात, त्याचा जनक<strong> 'टीम बर्नर्स ली'</strong> हा जीनेव्हा येथील भौतिकशास्त्राच्या प्रयोगशाळेत (CERN laboratory of partical physics) नोकरीला होता.वारंवार लागणारी माहिती कुठेतरी योग्यत्या रुपात साठवता यावी आणि कोठुनही त्याच रुपात दिसावी यासाठी त्याने World Wide Web (WWW) या संकल्पनेला तयार केले ( He wrote the first Web-Server ' CERN httpd' and first Web-Browser 'Lynx' visit: <a href="http://info.cern.ch/">http://info.cern.ch/</a>). जर त्याने त्याचे पेटंट घेतले असते तर संगणकावर माहितीजालातुन येणाऱ्या प्रत्येक Bit साठी आपणाला किंमत (Royalty) मोजावी लागली असती. आपले संशोधन सामान्यापर्यंत पोहोचावे म्हणुनच त्याचे पेटंट न घेतल्याचे 'टीम ली' बोलला. टाइम मॅगॅझीनने त्याचा गौरव केला. ब्रिटनच्या राणीने त्याला मानाचा <strong>'KnightHood'</strong> किताब प्रदान केला. </span><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjEDx4GLRiXzg5JED3o885uVeSyHDJ3xjAefHlUVZIIfy1kxawzfwhplPeWU0zxv0E-wssCx2bLBkeZhHRsBvcNbSOuRGst1ES2WxBMJVR7e6RrOVTQ9NzqZ1CRgH33MlDvfU2saQ/s1600/sir-tim-berners-lee.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="175" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjEDx4GLRiXzg5JED3o885uVeSyHDJ3xjAefHlUVZIIfy1kxawzfwhplPeWU0zxv0E-wssCx2bLBkeZhHRsBvcNbSOuRGst1ES2WxBMJVR7e6RrOVTQ9NzqZ1CRgH33MlDvfU2saQ/s1600/sir-tim-berners-lee.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;"></span><br />
<span style="font-size: 130%;">तर असे हे संशोधक, असे त्यांचे संशोधन, असे त्यांचे पेटंट !!! पेटंटची ही कहानी औषधनिर्मिती क्षेत्रात (Pharma) कशी लागु होते आणि सामान्य मानसापर्यंत त्याची व्याप्ती कशी येते ते पुढील प्रकरणात पाहु.</span> <br />
<br />
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com12tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-13822072315186058552010-04-22T01:30:00.000-07:002013-08-14T23:35:16.206-07:00गृहकर्ज पहावे फेडुन<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><strong>"घर पहावे बांधून आणि लग्न पहावे करुन"</strong> अशी आपल्याकडे एक जुनी म्हण आहे. त्यात आणखी एकाची भर घालाविशी वाटते ते म्हणजे <strong>"गृहकर्ज पहावे फेडुन"</strong> ची. भर एवढ्याचसाठी घालावीशी वाटते कि, गृहकर्ज देणाऱ्या प्रत्येक संस्थेने आपले नियम स्वतःच्या फायद्यासाठी असे काही बनवले आहेत कि एखाद्या तज्ञ सल्लागारालासुद्धा चक्कर येइल तर सामान्य माणसाचे काय? </span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">मी एका नामांकित वित्तसंस्थेकडुन गृहकर्ज(Housing Loan) 2004 साली तरल (Floating) व्याजदराने घेतले. हा व्याजदर खालील पद्धतीने ठरवला जातो. </span><br />
<span style="font-size: large;"><strong> BPLR - SPREAD = RATE OF INTEREST</strong>.</span><br />
<span style="font-size: large;">बरे यात गोची अशी कि, वित्तसंस्था हे BPLR कधीही बदलू शकते (बऱ्याचवेळा तो वाढतोच आहे.) तसेच SPREAD सहजासहजी बदलता येत नाही. याचाच अर्थ 'RATE OF INTEREST' वाढतच जातो. बरे जुन्या खातेदारांना वाढत्यादराने आणि नवीन खातेदारांना सवलतीच्या दराने तो आकारला जातो. हे काय गौडबंगाल आहे? आणि नवीन खातेदार जुना झाला कि तो सुद्धा जाणुनबुजन दुर्लक्षीला जातो. प्रश्न विचारला तर उत्तर मिळते '<strong>Cost of Funds</strong>'. सर्वांना समान अधिकारासाठी प्रसिद्ध असलेल्या लोकशाहीत असा दुजाभाव कसा चालतो? </span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">SPREAD जर वाढवायचा असेल (म्हणजेच 'RATE OF INTEREST' कमी करायचा असेल ) तर वित्तसंस्थेतर्फे कधी-कधी योजना आणल्या जातात. यात अजून एक गोची अशी कि, या योजनांची (Schemes) माहीती कुठल्याही माध्यमाद्वारे जुन्या ग्राहकांपर्यंत वित्तसंस्थेतर्फे स्वतः होऊन पोहोचवली जात नाही. जर तुमचे त्या वित्त संस्थेत महिन्याला येने-जाने असेल तर तिथला अधिकारी तुम्हाला अशा योजनांची माहिती देतो. आता बरेचसे ग्राहक कटकट नको म्हणुन <strong>ECS</strong> (Electronic Clearance) करून मोकळे होतात त्यामुळे वर्ष-वर्ष तो गृहकर्जाकडे बघत नाही आणि या योजनांपासून दुर लोटला जातो. उद्याजर कोणी विचारलेच तर सांगता येते कि अशी योजना होती पण तुम्हीच त्याचा लाभ घेतला नाही. हा प्रकार '<strong>नरो वा कुंजोर वा</strong>' सारखा आहे. याउलट त्यांच्या EMI चा Cheque एखादा महिना उशीरा द्या, तुमच्यावर Reminders ची बरसात होते आणि दंडही वसुल केला जातो. आपल्या व्यवहारात <strong>पारदर्शकता</strong> (transperancy) या वित्तसंस्थांना आणता येणारच नाही का? किंबहुना ती आलीच तर आपला नफा कसा वाढणार याचे त्यांना भय असावे?</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">हा SPREAD काही फुकट वाढवून मिळत नाही त्यासाठी काही फी आकारली जाते. पहिल्यावेळी मी जेंव्हा SPREAD वाढवून घेतला तेंव्हा ती 0.5% of principle outstanding (उर्वरीत मुद्दलावर 0.5% ) असेल असे सांगण्यात आले आणि यापुढे जर अशी SPREAD वाढवून मिळायची योजना आली तर 0.25% of principle outstanding at that time (त्यावेंळच्या उर्वरीत मुद्दलावर 0.25% ) असेल हे तोंडी सांगण्यात आले. नुकताच मी माझा SPREAD तिसऱ्यावेळी वाढवून घेतला. त्यामुळे 'RATE OF INTEREST' कमी झाला. पण फी मात्र 0.5% of principle outstanding (उर्वरीत मुद्दलावर 0.5% ) आकारण्यात आली. चौकशी केली तर कळले कि '<strong>नियम बदलले आहेत' (Rules are changed)</strong>.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">मला एक कळत नाही यांचे नियम तरी किती? ते बदलतात तरी किती वेळा? आणि सामान्यमाणसाने हे नियम कोठे वाचावेत आणि याचा अर्थतरी कसा लावावा? बरे तुम्ही त्या वित्तसंस्थेच्या करारावर आणि त्यातील अज्ञात-छुप्या नियमांवर सही केलेली असते (<strong>Signed on the dotted lines</strong>) त्यामुळे तुम्ही अगोदरच त्यांचे बांधिल झालेले असता. कोर्टाची पायरी सामान्य माणुस कायमच टाळण्याचा प्रयत्न करतो. यामुळे या वित्तसंस्थांचे चांगलेच फावते.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">जागतिक वित्तीय संकटावर नुकताच एक छान लेख वाचला. त्यात एक वाक्य होते "<strong>यापुढिल काळात तुमच्या वित्तसंपत्तीवर दरोडा पडण्यासाठी तुम्हाला कुठल्याही गुन्हेगाराची किंवा भुरट्या चोराची वाट पाहावी लागणार नाही. तुमचे ज्या वित्तसंस्थेत(Financial Institute) खाते आहे तेच हे काम करेल. गुन्हेगार किंवा चोर तरी पकडता येतो पण ह्या पांढरपेशीयांना कायद्याच्या कचाट्यात पकडताच येणार नाही इतके ते आपले काम सुबकतेने करतील</strong>"</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">यावर सामान्य माणसाच्या बाजुला काहीच नाही का? कि त्याने "<strong>कालाय तस्मै नम:</strong>" म्हणतच जगावे ?</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-30931491384718533642010-03-12T21:15:00.000-08:002018-01-29T09:05:42.353-08:00काय भुललासी वरलिया रंगा<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">एकदा एका बेडकाच्या पिलाला एक बैल दिसतो. पिलू हि गोष्ट आपल्या आईला सांगतो कि, "मी आज एक फार मोठा प्राणी पाहिला". बेडकाच्या आईला वाटते कि, असा किती मोठा असणार आहे तो प्राणी? ती पोट फुगवून पिलाला विचारते, "किती? एवढा मोठा होता का तो? ". पिलू उत्तरते "नाही. अजून मोठा होता". आई अजून पोट फुगवते आणि विचारते "किती, एवढा का?". पिलू पुन्हा उत्तरते "नाही". असे करता करता बेडुक-आई पोट फुगवत जाते आणि शेवटी पोट फुटुन मरण पावते. गोष्ट काल्पनिक असली तरिही हल्ली घडणाऱ्या बऱ्याच गोष्टींचे प्रतिनिधीत्व करते अगदी अर्थेव्यवस्थेत घडणाऱ्या गोष्टींचे सुद्धा !!! </span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">अमेरिका, दुबई आणि ग्रीस येथे आलेली आर्थिक संकटे काय आहेत आणि त्याचे मुळ कशात आहे? जाणून घेउयात.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;"><b>१) अमेरिकेची संपन्न दिवाळखोरी</b> </span><br />
<span style="font-size: large;">अर्थव्यवस्थेला गती देण्यासाठी लोकांना कर्जे कमी व्याजदरात उपलब्ध करून द्यावे असे 'केन्स' या अर्थतज्ञाने 1929 च्या जागतिक मंदिवरिल (Great Depression)एक उपाय म्हणून सांगितले. यामुळे लोक खर्च करू लागतील त्यामुळे उत्पादनांची मागणी वाढेल मग उत्पादन करण्यासाठी रोजगार निर्मिती होईल मग त्यामुळे लोक खर्च करू लागतील मग पुन्हा मागणी .. असे काहिसे हे गणित होते. उद्योगांना चालना देण्याचे ते एक सुत्र होते.</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg644Oo6tKcHb6p_Q0kZ1BsHq3lf81q3xkaryQ_EXjZ0BbgfrgvxrtmkeaZ_R2e_b6oTWkq0uVH4K-dNitwV1hrpO7kDukWIcodeN621CqUCPAst9QphAOKnro_eJxLxRNkmhOTgQ/s1600/The_General_Theory_of_Employment_Interest_and_Money.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="460" data-original-width="320" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg644Oo6tKcHb6p_Q0kZ1BsHq3lf81q3xkaryQ_EXjZ0BbgfrgvxrtmkeaZ_R2e_b6oTWkq0uVH4K-dNitwV1hrpO7kDukWIcodeN621CqUCPAst9QphAOKnro_eJxLxRNkmhOTgQ/s320/The_General_Theory_of_Employment_Interest_and_Money.jpg" width="222" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<span style="font-size: large;"></span><br />
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
</div>
<span style="font-size: large;">
</span>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
</div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">अमेरिकेत मध्यांतरी आलेले आर्थिक वादळ म्हणजे '<b>सब-प्राइम क्रायसिस'(SubPrime Crisis)</b>. कुठलेही दिलेले कर्ज जे पत नसतांना दिले गेले आणि परत मिळण्याची शाश्वती नाही त्याला 'सब-प्राइम लोन' असे म्हणतात (जे 'प्राइम' नाही ते 'सबप्राइम') मग ते क्रेडिट कार्ड चे असो किंवा गृहकर्ज (Housing Loan)असो. पण अमेरिकेत घडलेले 'सब-प्राइम क्रायसिस' हे मुख्यतः गृहकर्जाच्या बाबतीत घडले म्हणून त्याला 'सब-प्राइम मॉर्गेज' असेही म्हणतात. </span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><br />
</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">घरबांधणीच्या उद्योगाला चालना मिळावी म्हणून अमेरिकेत बऱ्याचशा बँका, वित्त-संस्था गृहकर्ज सहज देत. यात कर्जदाराची कर्ज फेडण्याची कुवत आहे कि नाही हे तितक्या गांभीर्याने घेतले जात नव्हते कारण की घरांच्या किंमती वाढतच होत्या. जर कर्जदाराने कर्ज फेडण्यासाठी असमर्थता दर्शवली तर ते घर बँक ताब्यात घेवून जास्ती किंमतीत विकू शकत असे कारण की घरांच्या किंमती चढ्या होत्या. यात मग घराची खरी किंमत किती याची कोणी दखलच घेतली नाही. बऱ्याच बँकांनी मग अश्या कर्जांचा एक गठ्ठा <b>(Portfolio)</b> करून इतर देशातल्या बँका, वित्तीय कंपन्या (Investment bankers,Private Equity players, Venture Capitalists, Hedge Funds etc) यांना चढ्या भावात विकला (अमेरिकेतल्या एखाद्या घराची खरी किंमत ही जपान मधल्या बँकरला कशी कळणार?). याला <b>'सेक्युरिटायझेशन'(Securitization)</b> असे म्हणतात. थोडक्यात काय तर इतरही देशातल्या बँका, वित्तीय कंपन्या यांना नफ्याची लालुच दाखवून आपल्या पापात सहभागी केले. असे काही काळ चालू राहिले. </span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><br />
</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">अर्थशास्त्रात एक नियम आहे <b>"एखाद्या वस्तुची खरी किंमत किती हे ती वस्तू जोपर्यंत विकली जात नाही तोपर्यंत कळत नाही."(The real value of an asset is unknown until its traded). </b>झालेही अगदी तसेच. घरांच्या किंमती एवढ्या वाढल्या कि ती घरे कोणी विकतच घेइनात. '<b>मागणी घटली कि किंमतही घटते</b>' असा अर्थशास्त्राचा सोपा नियम आहे त्यानुसार घरांच्या किंमती कोसळायला लागल्या. मग ज्या बँकांची/संस्थांची अश्या मालमत्तेत चढ्या भावाने गुंतवणुक (exposure to an asset with inflated value) होती त्यांना पैसे मिळेनात मग त्यांना दिवाळखोरी (bankruptcy) जाहीर करावी लागली. यात 'लेहमन ब्रदर्स', 'मेरिल-लिंच', 'सिटी बँक' अश्या नामांकित संस्थांची नावे आहेत. आता सरकारने अश्या संकटांत सापडलेल्या संस्थांना आर्थिक मदतीचा हात (Financial Stimulus)देउ केला आहे. पण हा सर्व पैसा सामान्य जनतेचा आहे जो गुंतवणुक,कर रुपाने सरकारकडे जमा आहे(Its Tax-Payers money afterall). </span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-LdDe1owoYAFpCv0_wHbFWTY7Vi0jPjJT1UfYcUW32m1kWX7Ss7vGbzrecYbvODwMJP3FzBOSAdWQojs6ERC5YlhYHQU-OlbJ8fhCjWa3USlOH7pYcGd3UbkZsWtCuDfmDXhUBg/s1600/subprime_mortgages.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="224" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-LdDe1owoYAFpCv0_wHbFWTY7Vi0jPjJT1UfYcUW32m1kWX7Ss7vGbzrecYbvODwMJP3FzBOSAdWQojs6ERC5YlhYHQU-OlbJ8fhCjWa3USlOH7pYcGd3UbkZsWtCuDfmDXhUBg/s1600/subprime_mortgages.jpg" width="320" /></a></div>
<span style="font-size: large;"></span><br />
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
</div>
<span style="font-size: large;">
</span>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">बघा नफ्यात या संस्थांनी कधी सामान्य जनतेला सामावून घेतले नाही पण तोटयात मात्र सामावून घेतले. याला म्हणतात <b>'नफ्याचे खाजगीकरण आणि तोटयाचे सार्वजणिकरण' (Privatization of Profit and Socialization of Loss). </b>Thats America for you.</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><br />
</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<b><span style="font-size: large;">२) दुबईच्या वाळवंटातील वावटळ </span></b></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">दुबई हे तसे अरब राष्ट्र असले तरिही त्याची अर्थव्यवस्था तेलावर अजिबात अवलंबून नाही. 80 च्या दशकातच दुबईने आपली अर्थव्यवस्था परदेशी गुंतवणुकीसाठी खुली केली. उद्योग उभारण्यासाठी अतीजाचक नियम नसल्यामुळे सहाजिकच परदेशी भांडवलदार दुबईकडे आकर्षित झाला. बऱ्याचशा परदेशी कंपन्यांनी आपली कार्यालये दुबईमध्ये स्थापली. यात रोजगार देणारी मुलभुत कारखानदारी किती तयार झाली हा प्रश्नच आहे. पण दुबई मात्र एक उध्योग-केंद्र(Trading hub) म्हणून नावारुपाला आले. </span></div>
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmNX3MWLf8nIS-y7wN52Epk2MbvJRSx90pqgSmNmQgWaoMdmVLxTNG9iiqeGSy6fhtgGugNlxjH1KX4RucorYKHqQmRYauMk8stNcGZjCOC_zq3isyX3Gan4yncVAN3mJvlG2PMQ/s1600/DubaiWorld.gif" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="500" data-original-width="800" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhmNX3MWLf8nIS-y7wN52Epk2MbvJRSx90pqgSmNmQgWaoMdmVLxTNG9iiqeGSy6fhtgGugNlxjH1KX4RucorYKHqQmRYauMk8stNcGZjCOC_zq3isyX3Gan4yncVAN3mJvlG2PMQ/s320/DubaiWorld.gif" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<br />
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">मग अशा आकर्षित झालेल्या गुंतवणुकदारांना आणि त्यांच्यासाठी काम करणाऱ्यांना रहायला घरे हवीत ना? म्हणून मग दुबई सरकारचेच अपत्य असलेले <b>'दुबई वर्ल्ड'</b> आणि <b>'नाखिल'</b> अशा कंपन्या या घरबांधनीच्या व्यवसायात उतरल्या. सहाजिकच त्यांना पैश्यांची गरज होती ती गरज परदेशी वित्त संस्थांनी कर्जे देवून पुरी केली. यामागे गणित एकच, घरांच्या किंमती वाढतच जाणार आणि आपले पैसे कधीही परत मिळू शकतील. विशेष म्हणजे दुबई सरकारने अशा कुठल्याही कर्जाची परतफेड करण्याची हमी लिहून दिलेली नाही.</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><br />
</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">घरांच्या किंमती फुगतच गेल्या आणि मग लोक ती घरे घेईनात. मागणी घटली आणि किंमतीही घटायला लागल्या. 2 वर्षात त्या 50 टक्क्यांनी घसरल्या. सहाजिकच <b>'दुबई वर्ल्ड</b>' आणि '<b>नाखिल</b>' यांनी कर्जे फेडण्यास असमर्थता दर्शवली आणि कर्जे फेडण्यासाठी मुदतवाढ मागितली.</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">आता या सर्वांना अबुधाबी सरकार मदतीचा हात देते कि हात दाखवते हाच काय तो प्रश्न आहे. </span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><br />
</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<b><span style="font-size: large;">३) ग्रीस चे आर्थिक-ऑलिंपिक </span></b></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">ग्रीसचे आर्थिक संकट थोडे वेगळे आहे पण यामागे कारणीभुत चुकिचे अंदाज हेच आहे. हे समजून घेण्यासाठी आपणाला <b>वित्तिय-तुट(Fiscal Deficit)</b> याची ढोबळव्याख्या समजून घ्यावी लागेल. </span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">कुठल्याही सरकारला 'कर','गुंतवणुक' रुपाने उत्पन (Income) मिळते आणि सरकार ते लोककल्याणासाठी खर्च (Expenditure) करते. जर उत्पन्न हे खर्चापेक्षा जास्त असेल तर त्याला <strong>वित्तिय वाढ</strong> (<b>Fiscal Surplus)</b> असे म्हणतात आणि जर खर्च हा उत्पन्नापेक्षा जास्त असेल तर त्याला <strong>वित्तिय तुट (</strong><b>Fiscal Deficit) </b>असे म्हणतात. कल्याणकारी सरकारचा खर्च हा उत्पन्नापेक्षा जास्त असावा असा एक अलिखित संकेत आहे (Deficit Budgeting). पण मग ही तुट सरकार भरून कशी काढते? तर लोकांकडून पैसे गोळा करून त्यांना त्याबदल्यात बाँड देते किंवा वित्त-संस्थेकडून कर्जे घेते. वित्तिय तुटसुद्धा प्रमाणातच असावी लागते नाहितर गुंतवणुकदार त्या देशाकडे आकर्षित होत नाहित.</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><br />
</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">युरोपियन युनियनचे सदस्यत्व मिळावे म्हणून ग्रीसला आपली वित्तिय तुट(Fiscal Deficit) प्रमाणात दाखवणे भाग होते. मग यासाठी त्यांनी गोल्डमन सॅक्स या अमेरिकन अर्थ-सल्लागार कंपनीची मदत घेतली. या कंपनीने मग ग्रीसला कोटयावधी डॉलरची कर्जे परदेशी वित्त संस्थांकडून मिळवून दिली. यासाठी गोल्डमन सॅक्सने 'फायनांशियल डेरिव्हेटीव्ह' सारख्या क्ल्युप्त्यांचा उपयोग केला. हे 'डेरिव्हेटिव्हसुद्धा' जरा क्लिष्ट प्रकरण आहे पण ढोबळमानाने त्याची व्याख्या अशी करता येईल <b>'असा करार ज्याची किंमत ही दुसऱ्या वस्तुंच्या किंमतीवरुन काढली जाते ' ( A derivative contract is a financial contract whose value is derived from the values of one or more underlying assets)</b>. उदा. एखाद्याने म्हटले की "माझ्याजवळ एक जागा आहे त्याची भविष्यातली किंमत ही अमुक-अमुक होणार आहे या अंदाजावर बोली लावा आणि ज्याला या बोलिवर विश्वास आहे तो ही बोली विकत घेइल". थोडक्यात तो एक सट्टा आहे. बरेचशी मंडळी मग या अंदाजावर सट्टा खेळतात. </span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><br />
</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">गोल्डमन सॅक्स ने तेच केले. ग्रीस सरकारला कर्ज मिळण्यासाठी काहितरी तारण (Collaterals) ठेवणे भाग होते. ग्रीसने आपल्या महामार्गांवरून पैश्याच्या रुपात भविष्यात मिळणारा 'टोल' (<b>Future cash flow</b>) हेच तारण म्हणून दाखवले. भविष्यात गाड्यांची संख्या वाढ्णार, नविन रस्ते तयार होणार मग आणखी टोल वसुल होणार असे तर्क मांडले असणार. थोडक्यात "भविष्यात मिळणारा टोल अमुक-अमुक असणार आहे ते प्रमाण माणून आम्हाला आज कर्ज द्या" असे सांगितले. बऱ्याचशा वित्त संस्थांनी गोल्डमन सॅक्स ने सांगितलेल्या या भाकडकथेवर विश्वास ठेवला (They bought the story sold by Goldman Sachs) आणि ग्रीस ला कर्ज दिले. पण गेल्या दहा वर्षात हवा तसा टोल जमा झाला नाही, घेतलेले कर्ज फिटले नाही उलट चक्रवाढ पद्धतीने वाढतच गेले आणि ग्रीस आर्थिक संकटात सापडला. एक अफवा अशीही आहे कि कर्ज फेडण्यासाठी ग्रीस आपल्याकडील बेटेसुद्धा विकायच्या विचारात आहे.</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">या सर्व प्रकरणांत भले झाले ते 'गोल्डमन सॅक्स' चे. त्यांना भरमसाठ 'कमिशन' मिळाले.</span></div>
<span style="font-size: large;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7E_iAJQ_V1b6k37l_InejlhfmT9KcKLoJpdr39qGSf70Eikg5Z6e46HudhZ9b9_YDsOA4GP-ym0Qubfz4qJHVr4PdyQXtB-eDqTiBRETqduvOh_QLnzxg9IyAQUUZ2Ez2jJWquw/s1600/greek-crisis.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="187" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg7E_iAJQ_V1b6k37l_InejlhfmT9KcKLoJpdr39qGSf70Eikg5Z6e46HudhZ9b9_YDsOA4GP-ym0Qubfz4qJHVr4PdyQXtB-eDqTiBRETqduvOh_QLnzxg9IyAQUUZ2Ez2jJWquw/s1600/greek-crisis.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
</div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br /></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">आहे कि नाही वरिल आर्थिक संकटांत आणि बेडकाच्या कथेत साधर्म्य ? अमेरिका, दुबई, ग्रीस तशी संपन्न राष्ट्रे पण <b>जे चकाकते ते सर्व सोने नसते</b>. </span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><br />
</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">पण मग असे काही भारतात घडु शकते का?</span></div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">मुळत:च भारतीयांचा कल '<b>कर्ज काढुन दिवाळी साजरी करणे</b> ' याकडे नसतो आणि जोपर्यंत बेडकाची गोष्ट सांगणारे आजी-आजोबा आणि '<b>अंथरुण पाहुन पाय पसर</b>' असा मौलिक सल्ला देणारे आई-वडिल भारतात आहेत तो पर्यंततरी असे घडण्याची शक्यता नसावी!!!</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com37tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-84234496860872182222010-02-18T21:08:00.000-08:002017-10-24T22:27:47.947-07:00ज्युरॅसिक पार्क ते क्वाटर्नरी पार्क<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"><strong>"जरा थांबा, तुम्ही शाकाहारी म्हणवता आणि जे वांग्याचे भरीत खात आहात त्यात एका सजीवाचा जीव जाणिवपुर्वक मिसळला आहे"</strong> असे जर कोणी तुम्हाला सांगितले तर तुम्हाला काय वाटेल?</span><br />
<span style="font-size: large;">होय असेच काहिसे होऊ घातले आहे सध्याच्या काही दिवसांपासुन. आता तुम्ही म्हणाल हे कोडयातले बोलणे सोडा'. खरे असे आहे कि, हा कोडयात पाडण्यासारखाच मुद्दा आहे आणि तो 'उचलली जीभ आणि लावली टाळाला' असे म्हणुन टाळता येणारासुद्धा नाही.</span><br />
<span style="font-size: large;">
</span>
<span style="font-size: large;">मागील बरेच दिवसांपासून पेपरामध्ये 'बीटी' वांग्यांबर बंदी घालण्यासाठी ठिकठिकाणी आंदोलनाच्या बातम्या झळकत आहेत. आपले पर्यावरण मंत्री श्री. जयराम रमेश (IIT-MIT alumnus) त्यामुळे पेचात पडले आहेत. परंतु हे बीटी वांगे आहे काय आणि त्यालाच एवढा विरोध का यासाठी थोडी वैज्ञानिक पार्श्वभुमी तयार करुयात.</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7u-Z23CB8UeFeDfBn0W3yzMvB07QhSMxHLe_XzzC4DboG6YsVNb8KehK_nmZ_fy45qbjd9xOJPRiHNv2bzb_TuNO6wkJ1jn5D5EkElq0Uc9mWeySVsa3iuullBfm4fSU7_ZAWeA/s1600/jairam_ramesh_23911f.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="240" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEh7u-Z23CB8UeFeDfBn0W3yzMvB07QhSMxHLe_XzzC4DboG6YsVNb8KehK_nmZ_fy45qbjd9xOJPRiHNv2bzb_TuNO6wkJ1jn5D5EkElq0Uc9mWeySVsa3iuullBfm4fSU7_ZAWeA/s1600/jairam_ramesh_23911f.jpg" width="320" /></a></span></div>
<span style="font-size: large;">
</span>
<span style="font-size: large;">कुठल्याही सजीवाच्या निर्मितीचा मुळ आराख़डा(Blue-Prints) हे त्याच्या DNA मध्ये असतो. असे DNA वेगळेकरून त्यापासून सजींवांची निर्मिती करण्याचे वेगवेगळे प्रयोग झाले आहेत. या शास्त्राला जनुकशास्त्र(Genetics) असे नामकरणसुद्धा आहे. बीटी-वांगे हे आहे एक Genetically Modified (GM or Transgenic) वांग्याचे वाण (Seed). बीटी-कृमी (Bacillus Thuringiensis Worm) हा एक शेत-मातीत आढळणारा कृमी आहे. त्यात शेत-पिकाचे किडीपासून संरक्षण करणारा जनुक(Genes) असतो. नेमका हाच जनुक वेगळाकरुन तो मुळ वांग्याच्या वाणात(Seed) मिसळून बीटी-वांग्याचे (सुधारीत?) वाण तयार केले आहे एका परदेशी कंपनीने आणि ते एका भारतीय कंपनीमार्फत भारतात विकावयास आणले आहे. परदेशी कंपनीचा दावा आहे कि, किडे-अळी असे पिकांना उपद्रवी जीव जेंव्हा बीटी-जनुका जवळ जातात तेंव्हा हे जनुक एक विषारी द्रव बाहेर सोडते त्यामुळे किडे-अळी असे जीव पिकांजवळ येत नाहीत आणि पिकांचे आपोआप संरक्षण होते. याउलट काही तज्ञ्यांचा दावा आहे कि, बीटी-जनुकाचा अंश खाणाऱ्याच्या शरीरात गेल्यामुळे त्याच्या शरीरावर प्रतिकुल परिणाम जसे वंधत्व (Infertility), ऍलर्जी, कर्करोग(Cancer) होऊ शकतात.</span><br />
<span style="font-size: large;">
</span>
<span style="font-size: large;">दावे-प्रतिदावे काहीही असोत पण इथे एक <strong>नैतिक(Ethical) प्रश्न</strong> असा उठतो कि, <b>'निसर्गाने निर्मिती केलेल्या अशा वाणात बदल करून आपल्याला पाहिजे ते वाण तयार करण्याचा मानवाला अधिकार आहे काय?'</b> उदया मानसाच्या जनुकात, प्राण्यांचे जनुक मिसळून तुम्ही एक वेगळीच जमात(Breed) तयार कराल आणि काय माहित पुढे तीच जमात मानसाच्या अस्तित्वावर घाला आणेल? प्रश्न काल्पनिक असला तरीही शक्यतांपासून दुर नाही.<br />
<br />
वाघ आणि सिंहाच्या संकरातून (Cross-Breeding) तयार केलेल्या <strong>LIGER</strong> (Lion +
Tiger) चे चित्र खाली पहा.</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
</div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMmF2dNS9dGsuQv3-_Hox9PyP5m6EAWXFxdSbPpQLIy3HOS9mkUbWXJjIUsrfgVxnBCaF0xBzJ3w0gnEWkn1XG29Y0CSU1Tiamlj2xHqbaFQrJcWFYIa5ovzwntznWFXuijcI_yQ/s1600/Liger.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" data-original-height="393" data-original-width="590" height="213" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiMmF2dNS9dGsuQv3-_Hox9PyP5m6EAWXFxdSbPpQLIy3HOS9mkUbWXJjIUsrfgVxnBCaF0xBzJ3w0gnEWkn1XG29Y0CSU1Tiamlj2xHqbaFQrJcWFYIa5ovzwntznWFXuijcI_yQ/s320/Liger.jpg" width="320" /></a></div>
<br />
<span style="font-size: large;">आता याला काही आधार मिळतो का ते पाहु. 1993 साली 'स्टीवन स्पिलबर्ग' या द्रष्टया दिग्दर्शकाने <strong>'ज्युरॅसिक पार्क'</strong> हा अफलातून चित्रपट आणला. त्याचे कथानक थोडक्यात असे आहे कि, जॉन हॅमंड हे 650 लाख वर्षांपुर्वी पृथ्वीवरून नामशेष झालेल्या 'डायनॉसॉर' या भयानक प्राण्यांचे DNA मिळवतात.<br />
सापडलेल्या DNA मध्ये बेडकाचे DNA मिसळून आणि जनुकशास्त्र(Genetics) वापरून डायनॉसॉर बनवले जातात. हे डायनॉसॉर ते एका पार्कमध्ये ठेवतात तेच हे <strong>'ज्युरॅसिक पार्क'</strong>.हा पार्क त्यांना जगातील सर्वांना बघायला खुला करायचा असतो. या पार्कची शहनिशा करून त्यावर शिक्कामोर्तब(Endorsement) करण्यासाठी ते 3-शास्त्रज्ञ (1-गणितज्ञ, 2-जीवशास्त्रज्ञ) आणि 1-विमातज्ञ्याला पाचारण करतात<br />
<br />
पार्कमधील
डायनॉसॉरांची संख्या हि <strong>गुणसुत्रे</strong> (chromosomes) नियंत्रित करून मर्यादित ठेवलेली
असते यात पार्कमध्ये फक्त स्रिलींगी (female) डायनॉसॉर असतील याची काळजी घेतली
जाते. पार्कला भेट देणाऱ्यांपैकी एक 'डॉ. माल्कम' शंका उपस्थित करतात कि,"उत्क्रांतीवादाने आपल्याला हे शिकवले आहे
कि जीवण कधीही बंदिस्त राहू शकत नाही. ते आपला मार्ग सापडून राहते (<strong>'Life finds a way'</strong>)". घडतेही अगदी
तसेच. बेडकाचे DNA (<strong>amphibian DNA</strong>) आपले गुणधर्म बदलतात आणि डायनॉसॉरांचे प्रजनन
(breeding) व्हायला लागते. याची कल्पना ज्युरॅसिक पार्क मधील कुनाही
शास्त्रज्ञ्याला अगोदर आलेली नसते. </span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">शास्त्रज्ञांच्या पार्क भेटी दरम्यान, पार्कचा विद्युतपुरवठा एक फुटीर-माणुस खंडीत करतो आणि हे 'डायनॉसॉर' मोकळे होउन पार्कमध्ये फिरायला आलेल्या शास्त्रज्ञांच्या मागे लागतात. शास्त्रज्ञ आणि लहान मुले कसाबसा आपला जीव वाचवतात आणि अर्थातच पार्क चालू करू नये या मतापर्यंत शास्त्रज्ञ आणि प्रेक्षक सगळेच येतात ('स्टीवन स्पिलबर्ग'ची खरी कमाल यात आहे.)</span> </div>
<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<span style="font-size: large;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjyjK8s3YOJK4pZ9aLGqXLnt9dFWUU4XZduzronAYiZ80vvIQlkq6z2PyFOZGYdkQ2BS7ovMYXjAts8gokJGFM72iR8Vp04iVLkeEcWUIR1r6qRTvHohQv1GcCsXdMXQHVm9pSM9w/s1600/TRex.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="206" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjyjK8s3YOJK4pZ9aLGqXLnt9dFWUU4XZduzronAYiZ80vvIQlkq6z2PyFOZGYdkQ2BS7ovMYXjAts8gokJGFM72iR8Vp04iVLkeEcWUIR1r6qRTvHohQv1GcCsXdMXQHVm9pSM9w/s1600/TRex.jpg" width="320" /></a>
</span></div>
<span style="font-size: large;">
</span>
<span style="font-size: large;">ज्युरॅसिक पार्क मधील विचार करायला लावणारी 4-दृश्ये खालील क्लिप मध्ये आहे. वाचकांना आवाहन कि ही क्लिप जरुर बघावी आणि त्यातील गणितज्ञ डॉ. माल्कम यांची वाक्ये काळजीपुर्वक ऐकावी. त्यांचं वाक्य <strong>'Life finds a way'</strong> सगळ्यांवर कडी करून जाते.</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<!-- VIMEO VIDEO Here
<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="200" mozallowfullscreen="" src="http://player.vimeo.com/video/69807451?portrait=0&color=333" webkitallowfullscreen="" width="400"></iframe>
-->
<!-- YOU TUBE VIDEO -->
<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="http://www.youtube.com/embed/Zu0pY4QkHkU" style="height: 251px; width: 387px;" width="320"></iframe><br />
<br />
<span style="font-size: large;">
</span><span style="font-size: large;">
</span><span style="font-size: large;">कोणीही म्हणेल कि, ज्युरॅसिक पार्क हि एक वैज्ञानिक कल्पना (Science Fiction-SciFi) होती. म्हणून काय प्रत्येक शोध, संशोधन, प्रकल्प यांकडे असे संशयाने पहायचे काय? </span><br />
<span style="font-size: large;">उदा. खालील दाखले हे मानवजातीसाठी उपकारकच ठरले आहेत.</span><br />
<span style="font-size: large;">१) लसीकरणामुळे(Immunization) देवी, कॉलरा अशा रोगांचे पृथ्वीतलावरून उच्चाटन झाले आहे.</span><br />
<span style="font-size: large;">२) अणु-औषधांमुळे (Nuclear Medicine) कर्करोगावर थोडेतरी नियंत्रण मिळवता आले आहे.</span><br />
<span style="font-size: large;">३) विज, फोन, विमान, इंटरनेट अशा शोधांमुळे मानवजात प्रगत (आणि सुखी?) झाली आहे. </span><br />
<span style="font-size: large;">४) मुळ पेशी (Stem-cells) मुळे कित्येक अवयव हे कृत्रीमरित्या तयार करता येणार आहेत.</span><br />
<span style="font-size: large;">
</span>
<span style="font-size: large;">पण कुठलेही शोध, संशोधन, प्रकल्प हे मानवजातीसाठी उपकारक असले तरीही ते निसर्गाशी सुसंगत आहे कि नाही हे प्रमाणित करणारी प्रयोगशाळा (Certifying Laboratory) अजूनतरी पुर्ण अस्तित्वात नाही नाहितर खालील प्रसंग आपणावर ओढावलेच नसते.</span><br />
<span style="font-size: large;">१) मुंबईच्या पुरात मिठी-नदी पुन्हा जिवंत झाली, सुनामी मुळे लाखो लोक मृत्यू पावले.</span><br />
<span style="font-size: large;">२) समुद्रातील पाण्याची पातळी वाढून काही वर्षांत 'मालदीव' सारखे छोटे देश बुडणार.</span><br />
<span style="font-size: large;">३) चीनमध्ये नदीवर बांधलेल्या धरणांमुळे कितीतरी प्रजाती(Species) नष्ट झाल्या आणि आजुबाजुच्या प्रदेशांतील तापमानात वाढ झाली आहे.</span><br />
<span style="font-size: large;">४) स्वाइन-फ्लू, बर्ड-फ्लू, चिकनबुनिया सारखे नवीन रोग येत आहेत.</span><br />
<span style="font-size: large;">
</span>
<span style="font-size: large;">जनुकशास्त्र हे निसर्गाशी सुसंगत कि विसंगत याचे उत्तर कदाचीत आपल्याला पुढची काही शतके मिळुही शकणार नसेल पण एक गोष्ट तितकीच खरी कि <strong>ते जर निसर्गाशी विसंगत असेल तर त्याची किंमत आपल्याला नामशेष झालेल्या डायनॉसॉर प्रमाणे चुकवावी लागेल</strong> आणि मग मानवानंतर पृथ्वीवर येणारा जीव मानवाला जिवंत करून त्याचे <strong>'क्वाटर्नरी पार्क'</strong> ('The present period is called as <strong>'Quaternary Period'</strong> according to Geological Timelines.) बनवेल.</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWNQ693pYZeIW5Sg_F2puAv-trdd0AdyOnRB3K8ZACHISgK9JUfgZT2N2ItOAVuxdhSFr6dNuP2A93jH-h8VyoGubaXIzbecA1InE9xepBOyPvgyNvN5aHSK5wAZ1EBS0TZC9I-A/s1600/quaternary-pic.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="209" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjWNQ693pYZeIW5Sg_F2puAv-trdd0AdyOnRB3K8ZACHISgK9JUfgZT2N2ItOAVuxdhSFr6dNuP2A93jH-h8VyoGubaXIzbecA1InE9xepBOyPvgyNvN5aHSK5wAZ1EBS0TZC9I-A/s1600/quaternary-pic.jpg" width="320" /></a></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<br /></div>
<div>
(क्वाटर्नरी पार्कचे कल्पनाचित्र)<br />
<br />
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>
</div>
</div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com30tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-80235112765052977602010-02-12T21:20:00.000-08:002013-08-14T23:36:25.507-07:00माय नेम इज 'ब्रँड' ... युवर 'ट्रस्ट'<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">'चितळे बंधू मिठाईवाले आपले पुण्यातील दुकान बंद करण्याच्या विचारात'... काय, बातमी वाचून उडालात ना? मनात विचारांचे काहुर माजले ना? आता आम्हाला स्वादिष्ट बाकरवडी, आंबा बर्फी, मोदक इ. कोण देणार? पाहुण्यांना पुण्याहून नेतांना काय खाऊ न्यायचा? आपल्या परदेशी ग्राहकाला अस्सल पुणेरी पदार्थ काय खाऊ घालायचा? एक ना हजार प्रश्न. But the good news is ' असे काही होण्याची काहीच शक्यता नाही'. पण समजा चितळेंनी तसा विचार जरी केला तरी लोक त्यांच्या घरावर मोर्चे नेतील, आंदोलन करायला रस्त्यावर उतरतील, सभा घेतील की, 'थोडे जास्ती पैसे घ्या, पाहिजे असल्यास आपल्या शिस्तीचा बाणा (रांग, टोकण, वेळेवर उघडुन-वेळेत बंद इ.इ.) अजून कडक करा (दुपारी वामकुक्षीसाठी बंद ठेवले तरी चालेल).... पण आमच्या जिभेचे चोचले पुरवा'. <strong>This is what a BRAND can do to you</strong>.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">पण का हो असा 'ब्रँड' तयार करण्यासाठी व्यावसायिकाला जाहिराती(Advertisements),गाजा-वाजा(Publicity), सरकारी नियंत्रण(Permit), फुकट सँपलचे वाटप वगैरे वगैरे इत्यादींची मदत घ्यावी लागते का? </span><br />
<span style="font-size: large;">जरा इतिहासात डोकावून बघुयात...</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">१) भारताने मुक्त-आर्थिक धोरण अवलंबण्याच्या अगोदर(Pre-1991) बऱ्याचशा क्षेत्रांमध्ये उद्योग उभारण्यासाठी किचकट सरकारी जाचातून जावे लागायचे (License Raj). यामुळे कोणी नवीन उद्योजक पुढे यायचा नाही. त्यामुळे त्या क्षेत्रात अस्तित्वात असलेल्या एखाद्या कंपनीची मनमानी (Monopoly) चाले. उदा. Hindustan Motors या कंपनीने 1991 अगोदर 20 वर्षांत एकही नवीन चारचाकी Model बाजारात आणले नाही(सर्व जुने Ambassador ग्राहकांच्या माथी मारले). Bajaj Scooter नंबर लागल्यावर प्रत्यक्ष हाती यायला 5-6 वर्षे लागत. दुरध्वनीसंच (Telephone) मिळायलासुद्धा असेच 5-6 वर्षे लागत. पण यांना 'ब्रँड' म्हणता येइल? हि तर लादणुक झाली. म्हणजे असे सुद्धा लादलेले 'ब्रँड' असायचे तर... </span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">२) 1991 मध्ये भारताने आपली अर्थव्यवस्था थोडी नाविलाजाने का होइना खुली केली आणि भराभर परदेशी कंपन्या आपले दुकान भारतात मांडू लागल्या. भक्ष गिळलेल्या अजगराप्रमाणे सुस्तावलेल्या भारतीय कंपन्यांना अचानक खडबडून जागे व्हावे लागले. काहींनी संघटीत होउन सरकारी संरक्षण मागितले (Bombay Club), काहींनी या आव्हानाला सामोरे जायचे ठरवले, काहींनी आपले धंदे बंद केले तर काहींनी आपला धंदा चक्क परदेशी कंपन्यांना विकला. पारले(Parle) ही शितपेयातली (Cold Drinks)नावाजलेली कंपनी. तिने आपले सर्व शितपेयातली ब्रँड (Thums-up, GoldSpot etc) कोका-कोला (Coca-Cola) या परदेशी कंपनीला विकले. Coke या आपल्या ब्रँडला स्पर्धा नको म्हणून कोका-कोलाने पारलेचे 'ब्रँड' मारायचे ठरवले पण Thums-up हा 'ब्रँड' ते काही मारू शकले नाही कारण त्याला असलेली लोकप्रियता! Its the only BRAND in the world which Coke couldnt kill after takeover. आहे कि नाही 'ब्रँड' ची गंमत?</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-3_LrbNm0ZNGssQ4ZY5E-S_0pUeE6P9hsWQC87vKHTPl_jtKq_91OCJ8XbTEIkc6wuzw0zgId21Ld4TV5DbZyZv_oMphVM-qibJY3ZfMlLZB5fs5ykIAYHHa_Cd08PsuVt11cUQ/s1600/ThumsUp.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg-3_LrbNm0ZNGssQ4ZY5E-S_0pUeE6P9hsWQC87vKHTPl_jtKq_91OCJ8XbTEIkc6wuzw0zgId21Ld4TV5DbZyZv_oMphVM-qibJY3ZfMlLZB5fs5ykIAYHHa_Cd08PsuVt11cUQ/s1600/ThumsUp.jpg" height="320" width="150" /></a><span style="font-size: large;"><br />
</span></div>
<span style="font-size: large;">३) बरेचसे 'ब्रँड' मर्यादित काळापर्यंत चालतात पुढे स्पर्धेमुळे त्यांचा टिकाव लागत नाही. अशांना संधीसाधू म्हणता येईल. उदा. DEC-Machines, Fiat etc. </span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyZ235__-ppr9A6JtB50ZbvHzYjgYpiruM0Q27bJRgmWYoHEUET-AtQKyGyHixs7rr-I7nSrEtT2jDK2MhCNA_7QJvYJU2kQ5qXTVUo1wLxCzwRYMyzrL7Z2Xn-GwSm8SoS-1vGg/s1600/dec_rainbow_100.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyZ235__-ppr9A6JtB50ZbvHzYjgYpiruM0Q27bJRgmWYoHEUET-AtQKyGyHixs7rr-I7nSrEtT2jDK2MhCNA_7QJvYJU2kQ5qXTVUo1wLxCzwRYMyzrL7Z2Xn-GwSm8SoS-1vGg/s1600/dec_rainbow_100.jpg" height="288" width="320" /></a></div>
<span style="font-size: large;">
</span><br />
<span style="font-size: large;">४) वरिल उदाहरणे वस्तू (Products) संदर्भातील आहेत. आता तुम्ही म्हणाल सेवा (Services) क्षेत्रातील ब्रँडचे काय? सेवा क्षेत्रात प्रामुख्याने येणारे उद्योग म्हणजे हवाई-वाहतुक(Airlines) ,माहिती तंत्रज्ञान(IT-Services), पर्यटन(Tourism) वगैरे. सेवा क्षेत्रात सुद्धा ब्रँड असतो पण तो प्रामुख्याने जी व्यक्ती ती सेवा देते आणि जी व्यक्ती ती सेवा घेते या दोघांमधील अद्रुश्य बंधांवर अवलंबून असते. सेवा देणाऱ्याने सेवा दिली पण ती घेणाऱ्याला कशी वाटली यावरच त्याचे ब्रँड-मुल्य ठरते (How the rendered service is perceived, decides the Brand-Value). कसे ते सोदाहरण पाहु. </span><br />
<span style="font-size: large;">सिंगापुर एअरलाइन्स त्यांच्या उड्डानादरम्यान(In-Flight) दिल्या जाणाऱ्या सेवेबद्दल प्रसिद्ध आहे. एकदा सिंगापुर-मुंबई विमानप्रवासा दरम्यान बाजुला एक भारतीय जोडपे आपल्या तान्हुल्या बाळाला घेउन बसले होते. सिंगापुरहून प्रवास सुरू झाला आणि काही वेळाने ते छोटे बाळ रडायला सुरुवात झाली. वेगवेगळ्या उपायांनीसुद्धा त्याचे रडणे काही थांबेना. आजुबाजुचे प्रवासी त्याकडे पाहू लागले. त्या जोडप्यालासुद्धा थोडे बुजल्यासारखे झाले. पण करणार काय? छोटे बाळच ते! त्या जोडप्याची ती अवस्था पाहून सिंगापुर एअरलाइन्सची एक तरुण हवाईसुंदरी जवळ आली आणि आपल्या जराशा तोकड्या आंग्ल भाषेत संवाद साधत बाळाला खेळवू का अशी परवानगी मागू लागली. आईने थोडे हायसे वाटून बाळाला हवाईसुंदरीजवळ दिले. ती बाळाला घेवून आपल्या कक्षाकडे गेली. काही वेळाने बाळ आणि हवाईसुंदरी अगदी हसत हसत आले आणि हवाईसुंदरीने बाळाला बरीचशी खेळनी आणली होती. मला खात्री आहे की ते जोडपे आणि बाकी इतर प्रवासीसुद्धा हवाईसुंदरीच्या या प्रेमळ व्यवहाराने सुखावले असणार आणि अगदी बाळाची सुद्धा अशी काळजी करणाऱ्या सिंगापुर एअरलाइन्सला पसंती देणार. झाले सिंगापुर एअरलाइन्सचे ब्रँडिंग झाले. <strong>You dont have to create BRAND, it gets created.</strong></span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidOdTOqODyHEhOPDgSvUNrdPE20YYbXqUmF9Z2-SMnhJHqJ-lltRgbTXUWd9v0VpwwEJW13OZGmTJ2YlWZsI5WhtO8BW0iiX2od_NZDnSflcu9vwRjHsoMEMLeI52I5sLaBAaeLw/s1600/singapore_airlines.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEidOdTOqODyHEhOPDgSvUNrdPE20YYbXqUmF9Z2-SMnhJHqJ-lltRgbTXUWd9v0VpwwEJW13OZGmTJ2YlWZsI5WhtO8BW0iiX2od_NZDnSflcu9vwRjHsoMEMLeI52I5sLaBAaeLw/s1600/singapore_airlines.jpg" height="306" width="320" /></a></div>
<br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">५) <strong>अमिताभ</strong> हा एक असाच ब्रँड (Yes, a person is also a BRAND). 'कुलीच्या' सेटवर झालेल्या अपघाताने म्रुत्युशय्येवर होता. पण लोकांनी त्याच्यासाठी प्रार्थना केल्या, नवस केले, होम-हवन केले आणि त्याला पुन्हा आपल्यात आणले.</span><br />
<br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOfWadS3d0rARlryjAkBX7x_5CRAeGbM-FDEkFDe24jC36jcrO5uY5OIOgLwx_XYC45H3UfnSwjuC0dqqbig3C5f41NmfcAMr6MKMmMlzOLTeCFL2VesuAJWQ_323ZBPbp3QhFdg/s1600/bachchandeewaar.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiOfWadS3d0rARlryjAkBX7x_5CRAeGbM-FDEkFDe24jC36jcrO5uY5OIOgLwx_XYC45H3UfnSwjuC0dqqbig3C5f41NmfcAMr6MKMmMlzOLTeCFL2VesuAJWQ_323ZBPbp3QhFdg/s1600/bachchandeewaar.jpg" /></a></div>
<br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">आता मला एक सांगा, नामशेष झालेल्या किंवा बाजारातील पत कमी झालेल्या किती 'ब्रँड' नि लोकांचा विश्वास (खरोखरचा) संपादन केलेला असतो आणि तरिही त्यांना बाजारात पत राखायला अपयश आलेले असते? </span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">जर बारकाइने बघितले तर नामशेष झालेल्या 'ब्रँड' नि लोकांचा पाहिजे तितका विश्वास कधीच संपादन केलेला नसतो. तो 'ब्रँड' केवळ एक संधी म्हणून चालत असतो (Opportunistic). <strong>जर लोकांचा पाहिजे तितका विश्वास त्यांनी संपादन केलेला असेल तर लोकच तो 'ब्रँड' मरू देणार नाहीत</strong>. फार लांब जायला नको 'चितळे', 'Thums-up','सिंगापुर एअरलाइन्स','अमिताभ' ही उदाहरणे बोलकी आहेत. यासाठी एक गुण मात्र त्या व्यावसायिकामध्ये असावा लागतो तो म्हणजे लोकांची '<strong>नस</strong>' ओळखण्याचा, ती पकडून ठेवण्याचा, त्यांना त्यांच्या पैशाचा योग्य तो मोबदला आणि समाधान देण्याचा. मग तुम्हाला जाहिराती(Advertisements), सरकारी नियंत्रण(Permit), गाजा-वाजा(Publicity), फुकट सँपल यांच्या कुबड्या घ्याव्या लागत नाहीत.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">मॅनेजमेंट-गुरू <strong>Stephen Covey</strong> हेच त्याच्या <strong>'The SPEED of Trust'</strong> या पुस्तकात सांगतो.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://www.emorymi.com/covey.shtml"><span style="font-size: large;"><img src="http://img.ebkimg.com/previews/000/000274/000274282/000274282-sml-1.jpg" /></span></a></div>
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;"><b>एकदा का तुमच्या हाती लोकांची नस आली कि मग तुमच्या काळजाचे ठोके ते कधीच चुकू देणार नाहीत</b>.</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com3tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-31421751880825470842010-01-18T07:46:00.000-08:002013-08-14T23:36:50.179-07:00पैसा झाला मोठा...पाऊस आला खोटा<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">एक यशस्वी व्यावसायिक(दुकानदार) मृत्युशय्येवर असतांना आजुबाजुला सर्व नातेवाइक जमा होतात. व्यावसायिक विचारतो "मारो छोटो बेटो किथ्थे?" (माझा लहान मुलगा कुठॆ आहॆ?), सगळ्यात लहान मुलगा म्हणतॊ "बाजु मा" (बाजुलाच आहॆ). व्यावसायिक विचारतो "मारो बडॊ बेटो किथ्थे?" (माझा मॊठा मुलगा कुठॆ आहॆ?),सगळ्यात मॊठा मुलगा म्हणतॊ "बाजु मा" (बाजुलाच आहॆ). व्यावसायिक थॊडा वैतागतॊ आणि पुन्हा विचारतो "मारो मजलॊ बेटो किथ्थे?" (माझा मधला मुलगा कुठॆ आहॆ?),मधला मुलगा म्हणतॊ "बाजु मा" (बाजुलाच आहॆ). आता व्यावसायिक पुरता संतापतॊ आणि ऒरडतॊ "अरॆ, तॊ दुकानपर कुण हॆ?" (तुम्ही सर्व इथे आहात तर दुकानावर कॊण आहॆ?).</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">यातला विनॊदी भाग सोडला तर चुटक्यात बरेच तथ्य आहे. व्यावसायिक मग तॊ छॊटा किराणा दुकानदार असॊ वा टाटा-बिर्ला सारखा धनाढ्य, 'निव्वळ नफेखोरी' हेच एक उद्दिष्ट डोळ्यांसमोर ठेवुन धंदा करतात.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">एकदा TQM (Total Quality Management) या विषयावरिल परीसंवादात भाग घेण्याचा योग आला. यात एका नामांकित Business Group च्या वेगवेगळ्या व्यवसायाचॆ CEOs उपस्थित हॊतॆ. परिसंवादातील मुख्य वक्त्याने प्रश्न केला "आपण कुठल्या व्यवसायात आहॊत?" (We are in which Business?). 'किती फालतु प्रश्न' असे भाव चेह्ऱ्यावर आणत वेगवेगळ्या CEOs नी वेगवेगळी उत्तरे दिली उदा. स्थावर मालमत्ता (Real Estate), माहिती-तंत्रज्ञान (Information Technology) वगैरॆ. वक्ता म्हणाला "साफ चुक". सगळॆ CEOs हबकलॆच. आश्चर्यानॆ एकमेकांकडे बघु लागले. वक्ता उत्तरला <b>"Remember the basic truth, We are in the Business of making PROFITS" (आपण 'नफा-कमावण्याच्या' व्यवसायात आहॊत). </b>उद्या कुठल्यातरी नविन धंद्यात १००% नफा आहे हे त्यांना कळु द्या, यांचॆ दुकान लगॆच तयार (उदा.- महाराष्ट्र शासनानॆ धान्यापासुन दारु तयार करणाऱ्या २६ नविन उद्यॊगांना परवानगी दिली आहे.त्यातुन हजारॊ कोटी रुपयांचा महसुल आणि नफा हा शासन आणि राजकारणी-व्यावसायिकांना मिळणार आहे आणि ही दारु देशातच विकली जाणार आहे.).</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">Nike हि कंपनी त्यांच्या shoes साठी जगप्रसिद्ध आहे. त्यांच्या नफ्याचे (खरे) प्रमाण आहे ५००%. त्यांच्या पटावर(On Office role) फक्त ४२ कर्मचारी आहेत. Shoes design सॊडुन बाकिची सर्व कामे Nike गरिब दॆशांतुन(Third world counties) करुन घॆतॆ. त्यांच्या या छ्ळ-छावणी मध्ये (</span><a href="http://www.thirdworldtraveler.com/Boycotts/NikeThird_facts.html"><span style="font-size: large;">Sweat-Shop</span></a><span style="font-size: large;">) बालमजुर तॆ व्रुद्ध, दिवसाला 3-डॉलर पेक्षाही कमी पैशात राबत असतात. Its a classical case of Corporate-Cruelty.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">आता कुणीही म्हणेल की, व्यवसायाचे उद्दिष्ट नफा नाहितर दानधर्म असावे काय? आणि त्याने नफा मिळवला नाही तर खाणार काय? आता याची उत्तरे खाली मिळतात का तॆ पाहु!</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">नुकताच 'Economic Times' नॆ आयॊजित कॆलॆल्या समारंभात 'आमिरखान' ला वक्ता म्हणुन बॊलावण्यात आलॆ (कारण अर्थातच त्याच्या 'थ्री इडियटस' या चित्रपटाचॆ व्यावसायिक यश आणि यातुन भारतातील व्यावसायिकांना (Corporate World) काही संदेश मिळतो का हा असावा). समारंभात बिर्ला साहॆबांनी प्रश्न केला "एक वेगळी संकल्पना घेउन चित्रपट निर्माण करतांना त्याला व्यावसायिक यश मिळेल याची खात्री होती का?" (पहा व्यावसायिकाची मानसिकता...चित्रपटाचा आशय सोडुन केवळ नफ्याचा विचार). आमिर म्हणाला "नाही. तसा विचार तसुभरही शिवला नाही. चित्रपटाचा आशय आवडला आणि काम करायचॆ ठरवलॆ." आपल्या Speaker's KeyNote मध्यॆ आमिर म्हणाला "आपल्यात बालपणापासुन स्पर्धॆचॆ बाळकडु पाजलॆ जातॆ. याचा परिणाम म्हणजॆ आत्मकॆंद्रित समाज तयार हॊतॊ जॊ कॆवळ स्वार्थाचा विचार करतॊ. आपल्या मुलाला शाळेतुन आल्यानंतर स्पर्धेचे गुण विचारण्याऐवजी, आज किती लोकांना मदत केली ते विचारा...पहा एका वेगळ्या समाजाची निर्मिती होते कि नाही." आमिर त्याच्या नॆहमीच्या <b>'जरा हटके' </b>पणाला जागला. </span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<iframe allowfullscreen="" frameborder="0" height="315" src="http://www.youtube.com/embed/UGS1yLX0d9g" width="420"></iframe><br />
<br />
<br />
<span style="font-size: large;">'<b>बॊर्डरुम</b>' या अच्युत गॊडबॊलॆ लिखित पुस्तकात त्यांनी अगदी रास्त प्रश्न उपस्थित केलाय "जिवघेणी स्पर्धा करणाऱ्या आणि निव्वळ नफा हे एकमेव उद्दिष्ट डोळ्यांसमोर ठेवणाऱ्या मोठ-मोठ्या कंपन्यांमुळे समाजाचे खरोखरच भले होते का?" प्रश्न अनुत्तरित असला तरी बरेच काही सांगुन जातो. </span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="http://achyutgodbole.com/index.php?q=gallery&g2_itemId=28"><br />
<span style="font-size: large;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEg55zd2aXgwgunoILsRa0Ctb48y6lyq3hmsGimNm7tnCnAX8xLoG4oDCOPTyP4U9Rpk9CVBDC5xhZ4NqZw5q64-M54VEctbbSOkeF2h5OaY-cvZo-pS8sDzulXglNKzfcrxMZnVHQ/s200/boardroom.jpg" ps="true" /></span></a></div>
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">Stay Hungry Stay Foolish या पुस्तकातील CEO म्हणतो "व्यवसायाची उद्दिष्टे ठरवतांना उच्च-कल्याणकारी ध्येय्य असावे. नफा आपल्याकडे चालत येइल" (<b>A Business should have BIGGER-PURPOSE, Profit will fall in place</b>). पण नफा आपल्याकडॆ चालत येइपर्यंत वाट पहायला इथे कोण तयार आहॆ?</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">उत्क्रांतीवादाचा जनक चार्ल्स डार्विन म्हणाला हॊता "<strong>जॆ जुळवुन घॆतात तॆच तग धरतात</strong>" (It is not the strongest species that survive, nor the most intelligent, but the ones most responsive to change).</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">डायनॉसॉर नंतर पृथ्वीवर राज्य करणाऱ्या आपल्या मानवजातीला तगुन रहाण्यासाठी एकमेकांबरोबर जुळवुन घ्यायला नाही का जमणार ?</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com7tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-36475290122031061812010-01-11T21:43:00.000-08:002013-08-14T23:37:38.363-07:00अज्ञानात सुख असतं<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">रस्त्यावर कचरा गॊळा करणाऱ्या एका गावंढळ जोडप्यात कडाक्याचॆ भांडण झालॆ. नवऱ्यानॆ बायकॊला यथेच्य चोप दिला आणि निघुन गेला तिने त्याला आरडाओरड करुन शिव्या दिल्या. ती जरा वेळ रडली आणि पुन्हा कामाला लागली. थोड्या वेळाने तो पुन्हा आला आणि काय आश्चर्य तॆ दॊघॆ पुन्हा एकत्र कामाला लागले आणि सोबत घरी गेलेसुद्धा. मुक्तपिठ मध्ये हि गोष्ट काहीदिवसापुर्वी आली. विचार कॆला कि, ह्याचजागी जर एखादे शहरी-शिकलेले जोडपे असते तर ? कदाचीत त्यांच्यामध्ये "You are encroaching my personal space, You are humiliating me, I deserve self-respect, Where is my self-identity" असा काहिसा संवाद झाला असता कदाचित काडिमोड पर्यंत गोष्ट गेली असती. शिव्या दॆणॆ हा आपला प्रतिकार असॆ त्या गावंढळ स्रीला आणि मार दॆणॆ हा आपला अधिकार असॆ त्या गावंढळ पुरुषाला वाटत असावॆ. किंबहुना आयुष्य असॆच असतॆ हॆ त्यांनी स्विकारलॆलॆ असावॆ. कायदा काय म्हणतॊ, तॊ कुणाच्या बाजुला आहॆ, मानवी हक्क(Human-Rights), नैसर्गिक न्याय-हक्क असे काही असते हॆ त्यांना माहितही नसावे. या अज्ञानामुळॆतर त्यांचॆ वैवाहिक जीवन चालले नसावे ना?</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">असॆ म्हटलॆ जातॆ कि <b>'अज्ञानात सुख असतं' (Ignorance is BLISS).</b> कधीकधी जास्त खॊल विचार न करता घेतलेले निर्णयच योग्य ठरतात. जितकॆ विचार खॊल तितकी ध्येयशक्ती क्षीण. <b>'गहरी सोच इरादोंको कमजोर बना देती है'</b>. याचा प्रत्ययसुद्धा आपणास यॆतच असतॊ. उदा. एखाद्याला 'अर्थविषयक' गुंतवणुकीत गती असेल तर स्वत:चे अर्थविषयक निर्णय घेतांना तो हजारवेळा विचार करेल. माझी गुंतवणुक कुठल्या 'Financial Instrument' मध्ये जास्त सुरक्षित असेल. मला परतावा(Returns) जास्त आणि धोका कमी असणारे पर्याय काय? या Scrip चॆ Fundamental & Technical Analysis काय सांगतॆ? या कंपनीचा CashFlow कसा आहॆ, OrderBook कसॆ आहॆ? आता Stock Market पडणार तर नाही ना? मी फसवला तर जाणार नाही ना? वगैरॆ वगैरॆ... जितकॆ जास्त Parameters तितका जास्त गॊंधळ आणि निर्णय घ्यायला तितकाच उशीर.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">आपला नोकरीदाता(Employer) आपल्यावर १००% Margin ठॆवुन आपल्याला पिळत असतॊ हॆ आपणास माहित नसतॆ आणि त्यातच आपण आपली रोजी रोटी कमवत असतो. </span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">'मालगुडी-डेज'या मालिकेत एकदा एका सामान्य पण सुखी माणसाला एक 'अंतरंगात डोकावणारा' चश्मा मिळतो. हौसेखातर तो चश्मा घालुन आपल्या नजिकच्या लोकांत जातॊ आणि यांच्या अंतरंगात डोकावतो. दुखावतो कि तोंडावर गोड बोलणारी मंडळी त्याच्या 'मरणावर' टपुन बसली आहेत. तॊ चश्मा नदित फॆकुन दॆतॊ आणि म्हणतॊ कि, हा चश्मा नव्हता तेंव्हा मी खरोखरच यापेक्षा जास्त सुख़ी होतो.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">उद्यमशिलता(Enterpreneurship) तपासतांना काही साहसवित्तवाले(Venture Capitalists) हॆच बघतात कि, एखाद्या गोष्टीत अपयश येइल हे तुम्हाला कितपत माहित नाही?(They look for your Risk-Apetite). जितके तुम्ही अननुभवी तितके चांगले कारण कि यात अपयश यॆतॆ हॆ तुम्हाला माहित नसते आणि तुम्ही ती गोष्ट यशस्वी करुनही टाकता (<b>Its better to have no experience than gathering large irrelevant experience</b>).</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">वसतीगृहात रहात असतांना एक सदा नापास होणारे व्यक्तिमत्व होते. तो म्हणायचा <b>'More Information...More Confusion, Less Information...Less Confusion and No Information...No Confusion'</b>.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">खरोखरच <b>'अज्ञानात जग जगतं'</b>. म्हणुनच परमेश्वराने जन्माला घालतांना आपल्याला आपल्या मागच्या अनॆक जन्मांविषयी 'अज्ञात' ठॆवलं असावं.</span><br />
<br />
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com10tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-47948909387364570182010-01-09T23:35:00.000-08:002013-08-14T23:37:59.955-07:00'वॆल् सॆट्ल्ड' - तॆ काय् रॆ भाउ?<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: large;">पु.लं. नी त्यांच्या 'मुंबइकर-पुणॆकर-नागपुरकर' यात् पुणॆकर हॊण्याचे एक महत्वाचॆ लक्षण सांगितलॆ आहॆ तॆ म्हणजॆ '<strong>कुठल्याही गॊष्टींवर मत मांडायला शिका</strong>'. नुकतीच पुण्यात 'मुलगा वॆल् सॆट्ल्डच हवा' या विषयावर 'अनुरुप विवाह' संस्थॆतर्फॆ खुली चर्चा बॊलावण्यात आली. या चर्चासत्राचा मुख्य् श्रोतृवर्ग हा अर्थातच विवाहोत्सुक तरुण तरुणी होता. खरेतर या विषयाची चर्चा आयोजित करण्यामागचॆ प्रयोजन हॆ मध्यांतरी 'शॆतकरी मुलगा नकॊ ग् बाइ' या तरुण् शॆतकरी मुलांना भॆडसावणाऱ्या विवाह-समस्या हॆ असावॆ. जुळवुन् (Arranged) कॆलॆल्या लग्नामध्यॆ बरॆचसॆ पालक् 'मुलगा हा वॆल् सॆट्ल्डच हवा' चा आग्रह धरतात. आता अशा खुल्या विषयांवर मत प्रदर्शन् करणार नाही तर् तॆ पुणॆकर कुठलॆ? याला अर्थातच् व्रुत्तपत्रांमध्यॆ प्रसिद्धी मिळाली.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">'वॆल् सॆट्ल्ड' ची व्याख्यासुद्धा माणसागणिक वॆगवॆगळी असतॆ. कुणाला 'भरपुर पैसा', कुणाला 'नॊकरी-गाडी-बंगला', कुणाला कायमची (म्हणजॆ सरकारी) नॊकरी, कुणाला भरभराटीचा धंदा म्हणजॆ 'वॆल् सॆट्ल्ड' वाटतॆ. चर्चासत्राच्या मुख्य पाहुण्यांनी एक मुद्दा उपस्थित् कॆला तॊ म्हणजॆ 'वॆल् सॆट्ल्ड हि संकल्पना अशाश्वत गोष्टींवर आधारित आहे अशा अशाश्वत् गॊष्टींची शाश्वती कशी काय असु शकते?'. मुद्दा खरॊखरच् विचार् करायला लावणारा आहॆ.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">पैसा, प्रसिद्धी, नॊकरी (सरकारी सॊडुन्), नातॆवाइक (दुरचॆ), मित्र (अपवाद् वगळता) जॆ आपण् सगळं जिवनावश्यक मानतॊ... सगळंच् तर् अशाश्वत् असतं. अमिताभ् बच्चन चॆ उदाहरण् वाणगी दाखल देता येइल. या महानायकाकडॆ त्याच्या पडतीच्या काळात जवळच्या कितीतरी लोकांनी पाठ फिरवली. सामान्य माणसालासुद्धा हॆ अनुभव थॊड्याफार फरकानॆ येत असतातच.</span><br />
<span style="font-size: large;">उदा.</span><br />
<span style="font-size: large;">१) गरज संपताच इतक्यादिवस गॊडी गुलाबीने वागणारा वरिष्ठ (Boss) ओळख दाखविणासा हॊतॊ.</span><br />
<span style="font-size: large;">२) अती प्रसिद्धीनेसुद्धा अती विरोधक तयार् हॊतात.</span><br />
<span style="font-size: large;">३) अती पैसा अती नातेवाइकांना जवळ आणतो.</span><br />
<span style="font-size: large;">पण प्रश्न असा आहॆ कि, पैसा-प्रसिद्धी-नॊकरी-सामाजिक स्थान हॆ सर्व् आपल्या समाजात मुल्य-मापनाचॆ एकक(Units) आहेत. त्यांना डावलुन आपणाला एक समाधानी आयुष्य जगता येइल? आपण आपल्या सुखाच्या सर्व कल्पना वरील अशाश्वत गोष्टींवरुन ठरवतो. ज्याने वरील सर्व गोष्टींचा फोलपणा जानला तो संतपदाला पोहोचला. माणसाची विचार करण्याची शक्ती, संकटांमधुन वाट काढण्याची क्षमता, सर्वांना मदत करण्याचा स्वभाव हेच त्याच्या मुल्यमापनाचे मापदंड असावेत असेही मत चर्चासत्रात मांडले गेले.</span><br />
<span style="font-size: large;">आणखी एक विचार म्हणजे समजा वरिल सर्व गोष्टीं एखाद्याला फार तरुणपणीच मिळाल्या तर त्याला आयुष्यात पुढे वाटचाल करायला काय प्रयोजन मागे राहिल? राजकुमार सिद्धार्थ(नंतरचे भगवान बुद्ध) नाही का मग सर्व सुखे पायाशी लोळण घेत असतांना संन्यासी झाले? </span><br />
<span style="font-size: large;">एकाठिकाणी वाचल्याचे स्मरते -<strong><span style="font-family: Arial, Helvetica, sans-serif;">There are only two problems in life. One 'Not to get what you desire' and other ' To get them'.</span></strong></span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">जितके जीवन अपुर्ण, तितके जगण्याचे प्रयोजन जास्त. <strong>'गोडी अपुर्णतेची लावील वेड जिवा'</strong> आणि <strong>'पराधीन आहे जगती पुत्र मानवाचा'</strong> हेच खरे !!!</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com6tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-60085654705572692392010-01-06T07:55:00.000-08:002013-08-14T23:38:20.276-07:00तीन वेडे<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjFYA_ljKo9oRaKVXW6HrcxySBHUty3ozDVMpElGbEaqNlMZsAeemdFKvc-ceSSIcxsNDmzh-ASv1bn1zQ5-BrvmB1tP_RUsL27K2ATdrfe5kaI9f243sfz820svTIwUX6wqKl5rQ/s1600/three-idiots.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjFYA_ljKo9oRaKVXW6HrcxySBHUty3ozDVMpElGbEaqNlMZsAeemdFKvc-ceSSIcxsNDmzh-ASv1bn1zQ5-BrvmB1tP_RUsL27K2ATdrfe5kaI9f243sfz820svTIwUX6wqKl5rQ/s1600/three-idiots.jpg" height="320" width="220" /></a></div>
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">'<strong>थ्री इडियटस</strong>' हा 'चेतन भगत' यांच्या 'फाइव्ह पॉइंट समवन' या कादंबरीवर आधारीत चित्रपट सध्या जोरदार गर्दी खेचतो आहे.</span><br />
<span style="font-size: large;">खरेतर चित्रपटाचा संदेश सोपा आहे तो म्हणजे ' काबिलीयत बनाओ, कामयाबी अपने आप मिल जायेगी'. पालक आपल्या अपेक्षा मुलांवर लादतात आणि मुले या जगाच्या अनिर्बंध स्पर्धेत आपोआप खेचली जातात. मग त्यांना आपली नेमकी आवड, आपला कल, आपले छंद सगळेच विसरून 'ऐहिक' (materialistic) सुखाच्या शोधात सगळे आयुष्य खर्च करावे लागते. मी कोण (self identity) हे कित्तेकांना शेवट पर्यंत कळत नाही. मग वाटते 'ये जिनाभी कोइ जिना है लल्लु? '. पण प्रश्न असा पडतो कि, आपल्यापैकी किती जनांना आपल्या मनाचा कल कुठे आहे हे बरोबर समजते? समजा तो कल समजायला वयाची पन्नाशी आली तर 'आवडीचे' काहितरी करायला कोण धजावेल? त्यापुढे बरेचजण मग 'ठेविले अनंते तैसेची राहावे' म्हणून पुढची वाटचाल करतात. </span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">कोणीतरी बरोबर म्हटले आहे ''convert your hobby into profession and you never have to work'. वॉलस्ट्रीट जर्नलला मुलाखात देतांना 'बिल गेटस'ला विचारण्यात आले की, 'एवढे मोठे साम्राज्य निर्माण करायचे तुझे स्वप्न अगोदर पासून होते काय? '. त्याचे उत्तरही तितकेच मार्मिक होते. तो म्हणाला 'नाही. मी फक्त तेच केले जे मला स्वतःला वापरायला आवडेल. ' आपली आवड एखाद्या मोठ्या धंद्याचे रुप घेइल हे त्याच्या गावीही नसावे. नामांकित हार्वर्ड विद्यापिठाला त्याने रामराम ठोकला यातच सर्व आले. स्टिव जॉब्ज (CEO of Apple) सुद्धा याच पठडितला. त्याचा </span><a href="http://www.youtube.com/watch?v=D1R-jKKp3NA"><span style="font-size: large;">'Stay Hungry Stay Foolish'</span></a><span style="font-size: large;"> हा स्टॅनफर्ड विद्यापिठाच्या पदविदान समारंभात दिलेला संदेश खरोखरच संग्राह्य आहे.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-size: large;"><object height="150" width="150"><param name="movie" value="http://www.youtube.com/v/D1R-jKKp3NA&hl=en_GB&fs=1"></param>
<param name="allowFullScreen" value="true"></param>
<param name="allowscriptaccess" value="always"></param>
<embed src="http://www.youtube.com/v/D1R-jKKp3NA&hl=en_GB&fs=1" type="application/x-shockwave-flash" width="384" height="313" allowscriptaccess="always" allowfullscreen="true"></embed></object></span><br />
<span style="font-size: large;"><br />
</span><br />
<span style="font-size: large;">आपल्या भारतात मात्र असे 'साहसी' प्रकार करणारे प्रमाणाने कमी आहेत. मेडिकल रिसर्चच्या एका निरिक्षणानुसार भारतीयांमध्ये हृ्दयविकाराची शक्यता ही पाश्चिमात्यांच्या तुलनेत तिप्पट जास्त असते. 'साहसी' क्रिडा प्रकारांमध्येसुद्धा भारतीय तुलनेने कमी असतात. मला वाटते याला कारणीभुत 'सामाजीक' जडणघडण आणि वैयक्तिक मानसिकता असावी. जर एखादा मनुष्य नोकरीवरून 'बेकार' झाला किंवा त्याला धंद्यात 'नादारी' पत्करावी लागली तर समाज किंवा सरकारतर्फे त्याला कुठलीही मदत मिळत नाही. पाश्चिमात्य देशांत ते तितकेच सहजतेने घेतले जाते (Its taken sportingly). मध्यांतरी रश्मी बंसल या लेखिकेने IIM-Ahemedabad मधून उत्तिर्ण झालेल्या आणि स्वतःच्या हिंमतीवर आयुष्यात वेगळी वाट चोखंदळणाऱ्या २५ लोकांवरती एक पुस्तक लिहिले. त्याचे शिर्षक आहे </span><a href="http://www.flipkart.com/stay-hungry-foolish-rashmi-bansal/8190453011-sthungfool"><span style="font-size: large;">'Stay Hungry Stay Foolish'</span></a><span style="font-size: large;">. हे पुस्तकही तितकेच वाचणीय आहे.</span><br />
<br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPwZBgtA2hwccioC1hrJUVVFYdag4HUQUAQ78jxAT-VQGwA7BKqRg7gWXPOeY3TvflEFY3VpFwgfnqaEExCQZdP9KvwzlwCQoUafEZzWtKj09KZ-uiJr1AblOuzlw-2f6pnmpfYw/s1600/STAY+HUNGRY+STAY+FOOLISH+by++Rashmi+Bansal.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiPwZBgtA2hwccioC1hrJUVVFYdag4HUQUAQ78jxAT-VQGwA7BKqRg7gWXPOeY3TvflEFY3VpFwgfnqaEExCQZdP9KvwzlwCQoUafEZzWtKj09KZ-uiJr1AblOuzlw-2f6pnmpfYw/s1600/STAY+HUNGRY+STAY+FOOLISH+by++Rashmi+Bansal.jpg" height="320" width="195" /></a></div>
<br />
<br />
<span style="font-size: large;">तद्दन मसालेपटासाठी बदनाम असणाऱ्या 'बॉलिवुड' कडून एका विचार करायला लावणाऱ्या कलाकृतीची ('थ्री इडियटस') निर्मिती झाली हे ही नसे थोडके.</span><br />
<span style="font-size: large;"></span><br />
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>
Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com4tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-86105901546492860892010-01-04T23:24:00.000-08:002011-06-06T09:11:13.215-07:00पळा पळा कोण पुढे पळे तो...<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><span style="font-size: large;">गौरी डबीर यांनी धनंजयची विदारक सत्य कथा </span><a href="http://72.78.249.107/esakal/20091116/5335174220635710902.htm"><span style="font-size: large;">मुक्तपीठ</span></a><span style="font-size: large;"> मध्ये सांगितली आणि IT मधील ताण हा विषय पुन्हा चर्चेत आला. खरेतर 'ज्याच जळत त्यालाच कळतं' त्यामुळे बरेचसे IT मॅनेजर याकडे एक Incidence म्हणून सोडून देतील तसेच काहींना याची gravity सुद्धा कळणार नाही कारण काही मॅनेजर्सनी अशी परिस्थिती कधीही अनुभवलेली नसते किंवा अशी परिस्थिती आपल्यावर कधीच येणार नाही अशी त्यांची धारणा असते. परंतु धनंजयच्या घरची आणि मित्रांची जी अपरिमीत हानी झाली आहे ती शब्दांतून सांगताच येणार नाही. गौरी यांनी जी कळकळीची विनंती केली आहे ती खरोखरचं समजू शकतो पण वास्तव तितकेसे सोपे नसते.</span><br />
<span style="font-size: large;">१) IT मध्ये 'थांबला तो संपला' हेच ब्रिद आहे. अगदी ३ महिन्यात काहीतरी नविनच technology तुमच्या हातात दिली जाते आणि तुम्हाला अगदी कमी कालावधीत तो प्रोजेक्ट उभा करायचा असतो. आता यामध्ये कोणी कितीही realistic परिस्थिती सांगितली (प्रोजेक्ट वेळेत संपणार नाही आणि नवीन technology शिकायला वेळ लागेल),तरी वरच्या मॅनेजमेंट मध्ये कुणालाही त्या realistic गोष्टी ऐकायच्या नसतात (No one wants to hear the bad news). प्रत्येक IT कंपनीची अपेक्षा असते ती म्हणजे राक्षसी नफा कमीत कमी वेळेत मिळवणे. तो नफा कायमच प्रोजेक्टवर काम करणाऱ्या लोकांची पिळवणुक करुन मिळवला जातो. हे capitalistic (भांडवलशाही) अर्थव्यवस्थेचे सत्य आहे. </span><br />
<span style="font-size: large;">२) यात एखाद्याने धाडस करून सत्य वरच्या मॅनेजमेंटच्या घशी उतरवण्याचा प्रयत्न केलाच तर त्याला Negative,Incompetent,Non-Flexible असे शेरे मारून प्रवाहातून दुर फेकले जाते.</span><br />
<span style="font-size: large;">३) एखाद्याने धाडसी पाउल उचलून नोकरी सोडली तर त्याला दुसऱ्या ITनोकरीमध्येसुद्धा ह्या परिस्थितीला सामोरे जावे लागणार नाही याची काय खात्री ? (Its better to work with known DEVIL than unknown one )</span><br />
<span style="font-size: large;">४) एखाद्याने काही काळ विसावून नंतर नव्या दमाने यावे असा विचार केला तर त्याच्या विसाव्याच्या काळात technology इतकी बदललेली असते की त्याला नंतरच्या IT नोकरीत सगळेच नव्याने शिकावे लागते आणि त्याच्या स्पर्धेत नवतरुण असतात ज्यांची जास्त काळ थांबण्याची तयारी असते कारण त्यांच्यावर सांसारीक जबाबदारी अजून पडलेली नसते.</span><br />
<span style="font-size: large;">५) नोकरी सोडणे हे आपल्या भारतीय समाजव्यवस्थेत तरी अजुनही संशयाने बघीतले जाते (Its a social stigma). यात त्या नोकरी सोडलेल्या माणसाचे नको इतके मानसिक खच्चीकरण होते आणि कधी-कधी त्याचा आत्मविश्वास नको इतका खालावतो. (career-break is unheard of in India).</span><br />
<span style="font-size: large;">६) बरे नोकरी सोडून नवीन काय करायचे हा एक गहन प्रश्न आहेच. वाढलेल्या वयात नवीन गोष्टी कमीत कमी वेळेत आत्मसात करून त्यात यश मिळवणे हे आहे ती नोकरी टिकवण्या इतकेच महत कार्य आहे (Its equally herculian task).</span><br />
<span style="font-size: large;">७) IT मध्ये सुद्धा काही कंपन्यांमध्ये काही customer-account मध्ये कामाचे स्वरुप इतके मोकळे-ढाकळे असते कि काही आजोबा-काका मंडळी त्या customer-account मध्ये असंख्य दिवस काढतात. पण असा सुखाचा 'कोपरा' मिळायला तुम्ही तितकेच नशिबवान असावयाला हवे आणि अशा mediocre work culture मध्ये दिवस काढायची तुमची मानसिकता हवी.</span><br />
<span style="font-size: large;">८) खरेतर आत्ताची तरुण पिढी एका फार मोठ्या स्थित्यंतरातून जात आहे.(open economy, global market, ruthless competition, hire and fire work culture etc etc). इतर देशसुद्धा अशा स्थित्यंतरातून गेले आहेत पण यासाठी त्यांची पुर्ण पिढीच खर्ची पडली आहे. जपान हे उदाहरण अगदी अलिकडले आहे. यात किती कामगारांवर अन्याय झाला कितींची कुटुंबे अस्ताव्यस्त झाली याची खरी माहीती कुठल्याही सरकारी ठिकाणी मिळणे दुरापास्त आहे पण सत्य असे आहे की विकास (?) हा कशाच्यातरी मोबदल्याच मिळत असतो (Its always at the cost of something). आता याला खरा विकास म्हणायचे का हा एक चर्चेचा दुसराच मुद्दा आहे. आणि सरकार त्यासाठी वेगळे कामगार-संरक्षक कायदे बनवणार नाही.</span><br />
<span style="font-size: large;">शेवटी नाविलाजाने सांगायला लागते कि, गौरी यांच्या मतांशी मनातून अगदी १००% सहमत असून प्रश्न पडतो ' खरोखरीच आपल्या मनासारखे जगणे जगता येइल? खरोखरीच असे विसावता येइल?'</span></div>Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-1148055790104286442006-05-19T09:21:00.000-07:002006-05-19T09:25:06.443-07:00गुगल (इ)स्टोरी<span style="font-size:130%;">जगातले बरेचशे शोध हे 'अपघाताने' लागले आहेत. गुगलही याला तितकेसे अपवाद नाहिये.<br />खरेतर एक PHD साठी घेतलेला विषय एका मोठ्या व्यवसायचे रुप घेइल हे लॅरी आणि सर्गी (दोघेही गुगलेचे संस्थापक आहेत) यांना स्वप्नात सुद्धा वाटले नसेल.<br />गुगल जेंव्हा बाजारात आले तेंव्हा अल्टाव्हीस्टा, एक्साइट, याहु हि मंडळी अगोदरच या व्यवसायात होती. गुगल ने वेगळे काय केले असेल तर ते PageRank Algorithm वापरुन, इंटरनेट्वरील शोध (search) ला वेगळे रुप दिले. PageRank मुळे जास्त relevant search results च, आपणास दिसतात. यात लॅरी पेजची संशोधक व्रूत्ती दिसुन येते.<br />हा प्रोजेक्ट या मंडळींनी नंतर अल्टाव्हीस्टा, एक्साइट, याहु यांना विकण्याचा अयशस्वी प्रयत्नही केला परंतु भविष्य काही वेगळेच घडणारे होते.<br />हि मंडळी जेंव्हा सावकाऱांकडे (Venture Capitalists) पैसे मागायला गेली तेंव्हा बरेच ठिकाणी निराशाही झाली. ज्या सावकाराने पहिल्यांदा त्यांना पैसे दिले ते हे बघुन कि या मंडळींना MotherBoard, Drives घेण्यासाठी पैसे वापरायचे आहेत, advertiseसाठी नाही. ( कधी कधी तुमचे प्रामाणिक उत्तर काय काय करु शकते त्याचेच हे उदाहरण. त्या सावकाराने $१,००,००० ची मदत त्यांना दिली.)<br />पुढे गुगलची यशोगाथा सर्वश्रुत आहेच.<br />गुगलवर अजुन सविस्तर माहिती क्रमशः</span>Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-8271857.post-1094798948553792552004-09-09T23:45:00.000-07:002015-05-28T22:28:25.052-07:00कहानी लंडनच्या आजीबाईंची<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<span style="font-size: 130%;">आजीबाई बनारसे ,लंडन ' एवढ्या त्रोटक पत्यावर पत्र पोहोचेल असे वाटते का ? नाहि ना ? पण काही व्यक्ति आपल्या कर्तुत्वाचा झेंडा अगदी लंडनपार लावतात. आजीबाई बनारसे त्यातील एक.<br />
विदर्भातील 'चौंडी ' या खेडेगावात आजीबाईंचा जन्म झाला. लहानपणीच आई , वडिल वारले. पहिले लग्न झाले. ५ मुली झाल्या. यजमान वारले. प्रापंचीक गरज म्हणुन दुसरे लग्न केले आणि काहिशा अपघातानेच त्या लंडनला पोहोचल्या.<br />
लंडनमध्ये दुसर्या यजमानांचे लवकरच निधन झाले. आजीबाई अक्षरश: रस्त्यावर आल्या परंतु नियतीच्या मनात काहि औरच होते.<br />
परिस्थितिचे चटके खात-खात त्या तेथिल विख्यात 'लॅन्ड लेडि' बनल्या. भरभराटीच्या काळात त्यांच्या नावावर लंडनमध्ये १४ इमारती होत्या. लंडनमधील हिंदू साई मंदिर , महाराष्ट्र मंड्ळ हे आजीबाईंची देन आहे.<br />
एवढे कर्तुत्व गाजवणार्या आजी 'निरक्षर' होत्या यावर कुणाचा विश्वासहि बसणार नाही.<br />
त्यांच्या जिवनावर 'कहानी लंडनच्या आजीबाईंची' हे पुस्तक 'राजहंस प्रकाशन' ने प्रकाशित केले आहे. ते फ़ारच वाचनिय आहे.<br />
आजींची संक्षिप्त कहानी खालील संकेतस्थळावर आहे.<br />
</span><a href="http://tulipsintwilght.wordpress.com/2007/08/10/aajibai-banarse/"><span style="font-size: 130%;">http://tulipsintwilght.wordpress.com/2007/08/10/aajibai-banarse/</span></a><br />
<br />
<span style="font-size: large;">
(माझ्या या ब्लॉग-पोस्टला बऱ्याच भेटी होतांना दिसत आहेत. आपणास अजुनही बरेच काही वाचनीय माझ्या <b><a href="http://manmokal.blogspot.in/" target="_blank">मनमोकळं </a></b>या ब्लॉगवर सापडु शकेल.) </span> <br /> <br/>
<span style="font-size: large;">(<strong>वाचकांना विनंती</strong> :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.) </span></div>Yogesh Banghttp://www.blogger.com/profile/15582760847445307884noreply@blogger.com4