Monday, January 18, 2010

पैसा झाला मोठा...पाऊस आला खोटा

एक यशस्वी व्यावसायिक(दुकानदार) मृत्युशय्येवर असतांना आजुबाजुला सर्व नातेवाइक जमा होतात. व्यावसायिक विचारतो "मारो छोटो बेटो किथ्थे?" (माझा लहान मुलगा कुठॆ आहॆ?), सगळ्यात लहान मुलगा म्हणतॊ "बाजु मा" (बाजुलाच आहॆ). व्यावसायिक विचारतो "मारो बडॊ बेटो किथ्थे?" (माझा मॊठा मुलगा कुठॆ आहॆ?),सगळ्यात मॊठा मुलगा म्हणतॊ "बाजु मा" (बाजुलाच आहॆ). व्यावसायिक थॊडा वैतागतॊ आणि पुन्हा विचारतो "मारो मजलॊ बेटो किथ्थे?" (माझा मधला मुलगा कुठॆ आहॆ?),मधला मुलगा म्हणतॊ "बाजु मा" (बाजुलाच आहॆ). आता व्यावसायिक पुरता संतापतॊ आणि ऒरडतॊ "अरॆ, तॊ दुकानपर कुण हॆ?" (तुम्ही सर्व इथे आहात तर दुकानावर कॊण आहॆ?).


यातला विनॊदी भाग सोडला तर चुटक्यात बरेच तथ्य आहे. व्यावसायिक मग तॊ छॊटा किराणा दुकानदार असॊ वा टाटा-बिर्ला सारखा धनाढ्य, 'निव्वळ नफेखोरी' हेच एक उद्दिष्ट डोळ्यांसमोर ठेवुन धंदा करतात.


एकदा TQM (Total Quality Management) या विषयावरिल परीसंवादात भाग घेण्याचा योग आला. यात एका नामांकित Business Group च्या वेगवेगळ्या व्यवसायाचॆ CEOs उपस्थित हॊतॆ. परिसंवादातील मुख्य वक्त्याने प्रश्न केला "आपण कुठल्या व्यवसायात आहॊत?" (We are in which Business?). 'किती फालतु प्रश्न' असे भाव चेह्ऱ्यावर आणत वेगवेगळ्या CEOs नी वेगवेगळी उत्तरे दिली उदा. स्थावर मालमत्ता (Real Estate), माहिती-तंत्रज्ञान (Information Technology) वगैरॆ. वक्ता म्हणाला "साफ चुक". सगळॆ CEOs हबकलॆच. आश्चर्यानॆ एकमेकांकडे बघु लागले. वक्ता उत्तरला "Remember the basic truth, We are in the Business of making PROFITS" (आपण 'नफा-कमावण्याच्या' व्यवसायात आहॊत). उद्या कुठल्यातरी नविन धंद्यात १००% नफा आहे हे त्यांना कळु द्या, यांचॆ दुकान लगॆच तयार (उदा.- महाराष्ट्र शासनानॆ धान्यापासुन दारु तयार करणाऱ्या २६ नविन उद्यॊगांना परवानगी दिली आहे.त्यातुन हजारॊ कोटी रुपयांचा महसुल आणि नफा हा शासन आणि राजकारणी-व्यावसायिकांना मिळणार आहे आणि ही दारु देशातच विकली जाणार आहे.).


Nike हि कंपनी त्यांच्या shoes साठी जगप्रसिद्ध आहे. त्यांच्या नफ्याचे (खरे) प्रमाण आहे ५००%. त्यांच्या पटावर(On Office role) फक्त ४२ कर्मचारी आहेत. Shoes design सॊडुन बाकिची सर्व कामे Nike गरिब दॆशांतुन(Third world counties) करुन घॆतॆ. त्यांच्या या छ्ळ-छावणी मध्ये (Sweat-Shop) बालमजुर तॆ व्रुद्ध, दिवसाला 3-डॉलर पेक्षाही कमी पैशात राबत असतात. Its a classical case of Corporate-Cruelty.


आता कुणीही म्हणेल की, व्यवसायाचे उद्दिष्ट नफा नाहितर दानधर्म असावे काय? आणि त्याने नफा मिळवला नाही तर खाणार काय? आता याची उत्तरे खाली मिळतात का तॆ पाहु!


नुकताच 'Economic Times' नॆ आयॊजित कॆलॆल्या समारंभात 'आमिरखान' ला वक्ता म्हणुन बॊलावण्यात आलॆ (कारण अर्थातच त्याच्या 'थ्री इडियटस' या चित्रपटाचॆ व्यावसायिक यश आणि यातुन भारतातील व्यावसायिकांना (Corporate World) काही संदेश मिळतो का हा असावा). समारंभात बिर्ला साहॆबांनी प्रश्न केला "एक वेगळी संकल्पना घेउन चित्रपट निर्माण करतांना त्याला व्यावसायिक यश मिळेल याची खात्री होती का?" (पहा व्यावसायिकाची मानसिकता...चित्रपटाचा आशय सोडुन केवळ नफ्याचा विचार). आमिर म्हणाला "नाही. तसा विचार तसुभरही शिवला नाही. चित्रपटाचा आशय आवडला आणि काम करायचॆ ठरवलॆ." आपल्या Speaker's KeyNote मध्यॆ आमिर म्हणाला "आपल्यात बालपणापासुन स्पर्धॆचॆ बाळकडु पाजलॆ जातॆ. याचा परिणाम म्हणजॆ आत्मकॆंद्रित समाज तयार हॊतॊ जॊ कॆवळ स्वार्थाचा विचार करतॊ. आपल्या मुलाला शाळेतुन आल्यानंतर स्पर्धेचे गुण विचारण्याऐवजी, आज किती लोकांना मदत केली ते विचारा...पहा एका वेगळ्या समाजाची निर्मिती होते कि नाही." आमिर त्याच्या नॆहमीच्या 'जरा हटके' पणाला जागला.





'बॊर्डरुम' या अच्युत गॊडबॊलॆ लिखित पुस्तकात त्यांनी अगदी रास्त प्रश्न उपस्थित केलाय "जिवघेणी स्पर्धा करणाऱ्या आणि निव्वळ नफा हे एकमेव उद्दिष्ट डोळ्यांसमोर ठेवणाऱ्या मोठ-मोठ्या कंपन्यांमुळे समाजाचे खरोखरच भले होते का?" प्रश्न अनुत्तरित असला तरी बरेच काही सांगुन जातो.






Stay Hungry Stay Foolish या पुस्तकातील CEO म्हणतो "व्यवसायाची उद्दिष्टे ठरवतांना उच्च-कल्याणकारी ध्येय्य असावे. नफा आपल्याकडे चालत येइल" (A Business should have BIGGER-PURPOSE, Profit will fall in place). पण नफा आपल्याकडॆ चालत येइपर्यंत वाट पहायला इथे कोण तयार आहॆ?


उत्क्रांतीवादाचा जनक चार्ल्स डार्विन म्हणाला हॊता "जॆ जुळवुन घॆतात तॆच तग धरतात" (It is not the strongest species that survive, nor the most intelligent, but the ones most responsive to change).


डायनॉसॉर नंतर पृथ्वीवर राज्य करणाऱ्या आपल्या मानवजातीला तगुन रहाण्यासाठी एकमेकांबरोबर जुळवुन घ्यायला नाही का जमणार ?

(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)  

Monday, January 11, 2010

अज्ञानात सुख असतं

रस्त्यावर कचरा गॊळा करणाऱ्या एका गावंढळ जोडप्यात कडाक्याचॆ भांडण झालॆ. नवऱ्यानॆ बायकॊला यथेच्य चोप दिला आणि निघुन गेला तिने त्याला आरडाओरड करुन शिव्या दिल्या. ती जरा वेळ रडली आणि पुन्हा कामाला लागली. थोड्या वेळाने तो पुन्हा आला आणि काय आश्चर्य तॆ दॊघॆ पुन्हा एकत्र कामाला लागले आणि सोबत घरी गेलेसुद्धा. मुक्तपिठ मध्ये हि गोष्ट काहीदिवसापुर्वी आली. विचार कॆला कि, ह्याचजागी जर एखादे शहरी-शिकलेले जोडपे असते तर ? कदाचीत त्यांच्यामध्ये "You are encroaching my personal space, You are humiliating me, I deserve self-respect, Where is my self-identity" असा काहिसा संवाद झाला असता कदाचित काडिमोड पर्यंत गोष्ट गेली असती. शिव्या दॆणॆ हा आपला प्रतिकार असॆ त्या गावंढळ स्रीला आणि मार दॆणॆ हा आपला अधिकार असॆ त्या गावंढळ पुरुषाला वाटत असावॆ. किंबहुना आयुष्य असॆच असतॆ हॆ त्यांनी स्विकारलॆलॆ असावॆ. कायदा काय म्हणतॊ, तॊ कुणाच्या बाजुला आहॆ, मानवी हक्क(Human-Rights), नैसर्गिक न्याय-हक्क असे काही असते हॆ त्यांना माहितही नसावे. या अज्ञानामुळॆतर त्यांचॆ वैवाहिक जीवन चालले नसावे ना?


असॆ म्हटलॆ जातॆ कि 'अज्ञानात सुख असतं' (Ignorance is BLISS). कधीकधी जास्त खॊल विचार न करता घेतलेले निर्णयच योग्य ठरतात. जितकॆ विचार खॊल तितकी ध्येयशक्ती क्षीण. 'गहरी सोच इरादोंको कमजोर बना देती है'. याचा प्रत्ययसुद्धा आपणास यॆतच असतॊ. उदा. एखाद्याला 'अर्थविषयक' गुंतवणुकीत गती असेल तर स्वत:चे अर्थविषयक निर्णय घेतांना तो हजारवेळा विचार करेल. माझी गुंतवणुक कुठल्या 'Financial Instrument' मध्ये जास्त सुरक्षित असेल. मला परतावा(Returns) जास्त आणि धोका कमी असणारे पर्याय काय? या Scrip चॆ Fundamental & Technical Analysis काय सांगतॆ? या कंपनीचा CashFlow कसा आहॆ, OrderBook कसॆ आहॆ? आता Stock Market पडणार तर नाही ना? मी फसवला तर जाणार नाही ना? वगैरॆ वगैरॆ... जितकॆ जास्त Parameters तितका जास्त गॊंधळ आणि निर्णय घ्यायला तितकाच उशीर.


आपला नोकरीदाता(Employer) आपल्यावर १००% Margin ठॆवुन आपल्याला पिळत असतॊ हॆ आपणास माहित नसतॆ आणि त्यातच आपण आपली रोजी रोटी कमवत असतो.


'मालगुडी-डेज'या मालिकेत एकदा एका सामान्य पण सुखी माणसाला एक 'अंतरंगात डोकावणारा' चश्मा मिळतो. हौसेखातर तो चश्मा घालुन आपल्या नजिकच्या लोकांत जातॊ आणि यांच्या अंतरंगात डोकावतो. दुखावतो कि तोंडावर गोड बोलणारी मंडळी त्याच्या 'मरणावर' टपुन बसली आहेत. तॊ चश्मा नदित फॆकुन दॆतॊ आणि म्हणतॊ कि, हा चश्मा नव्हता तेंव्हा मी खरोखरच यापेक्षा जास्त सुख़ी होतो.


उद्यमशिलता(Enterpreneurship) तपासतांना काही साहसवित्तवाले(Venture Capitalists) हॆच बघतात कि, एखाद्या गोष्टीत अपयश येइल हे तुम्हाला कितपत माहित नाही?(They look for your Risk-Apetite). जितके तुम्ही अननुभवी तितके चांगले कारण कि यात अपयश यॆतॆ हॆ तुम्हाला माहित नसते आणि तुम्ही ती गोष्ट यशस्वी करुनही टाकता (Its better to have no experience than gathering large irrelevant experience).


वसतीगृहात रहात असतांना एक सदा नापास होणारे व्यक्तिमत्व होते. तो म्हणायचा 'More Information...More Confusion, Less Information...Less Confusion and No Information...No Confusion'.


खरोखरच 'अज्ञानात जग जगतं'. म्हणुनच परमेश्वराने जन्माला घालतांना आपल्याला आपल्या मागच्या अनॆक जन्मांविषयी 'अज्ञात' ठॆवलं असावं.

(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)  

Saturday, January 09, 2010

'वॆल् सॆट्ल्ड' - तॆ काय् रॆ भाउ?

पु.लं. नी त्यांच्या 'मुंबइकर-पुणॆकर-नागपुरकर' यात् पुणॆकर हॊण्याचे एक महत्वाचॆ लक्षण सांगितलॆ आहॆ तॆ म्हणजॆ 'कुठल्याही गॊष्टींवर मत मांडायला शिका'. नुकतीच पुण्यात 'मुलगा वॆल् सॆट्ल्डच हवा' या विषयावर 'अनुरुप विवाह' संस्थॆतर्फॆ खुली चर्चा बॊलावण्यात आली. या चर्चासत्राचा मुख्य् श्रोतृवर्ग हा अर्थातच विवाहोत्सुक तरुण तरुणी होता. खरेतर या विषयाची चर्चा आयोजित करण्यामागचॆ प्रयोजन हॆ मध्यांतरी 'शॆतकरी मुलगा नकॊ ग् बाइ' या तरुण् शॆतकरी मुलांना भॆडसावणाऱ्या विवाह-समस्या हॆ असावॆ. जुळवुन् (Arranged) कॆलॆल्या लग्नामध्यॆ बरॆचसॆ पालक् 'मुलगा हा वॆल् सॆट्ल्डच हवा' चा आग्रह धरतात. आता अशा खुल्या विषयांवर मत प्रदर्शन् करणार नाही तर् तॆ पुणॆकर कुठलॆ? याला अर्थातच् व्रुत्तपत्रांमध्यॆ प्रसिद्धी मिळाली.




'वॆल् सॆट्ल्ड' ची व्याख्यासुद्धा माणसागणिक वॆगवॆगळी असतॆ. कुणाला 'भरपुर पैसा', कुणाला 'नॊकरी-गाडी-बंगला', कुणाला कायमची (म्हणजॆ सरकारी) नॊकरी, कुणाला भरभराटीचा धंदा म्हणजॆ 'वॆल् सॆट्ल्ड' वाटतॆ. चर्चासत्राच्या मुख्य पाहुण्यांनी एक मुद्दा उपस्थित् कॆला तॊ म्हणजॆ 'वॆल् सॆट्ल्ड हि संकल्पना अशाश्वत गोष्टींवर आधारित आहे अशा अशाश्वत् गॊष्टींची शाश्वती कशी काय असु शकते?'. मुद्दा खरॊखरच् विचार् करायला लावणारा आहॆ.


पैसा, प्रसिद्धी, नॊकरी (सरकारी सॊडुन्), नातॆवाइक (दुरचॆ), मित्र (अपवाद् वगळता) जॆ आपण् सगळं जिवनावश्यक मानतॊ... सगळंच् तर् अशाश्वत् असतं. अमिताभ् बच्चन चॆ उदाहरण् वाणगी दाखल देता येइल. या महानायकाकडॆ त्याच्या पडतीच्या काळात जवळच्या कितीतरी लोकांनी पाठ फिरवली. सामान्य माणसालासुद्धा हॆ अनुभव थॊड्याफार फरकानॆ येत असतातच.
उदा.
१) गरज संपताच इतक्यादिवस गॊडी गुलाबीने वागणारा वरिष्ठ (Boss) ओळख दाखविणासा हॊतॊ.
२) अती प्रसिद्धीनेसुद्धा अती विरोधक तयार् हॊतात.
३) अती पैसा अती नातेवाइकांना जवळ आणतो.
पण प्रश्न असा आहॆ कि, पैसा-प्रसिद्धी-नॊकरी-सामाजिक स्थान हॆ सर्व् आपल्या समाजात मुल्य-मापनाचॆ एकक(Units) आहेत. त्यांना डावलुन आपणाला एक समाधानी आयुष्य जगता येइल? आपण आपल्या सुखाच्या सर्व कल्पना वरील अशाश्वत गोष्टींवरुन ठरवतो. ज्याने वरील सर्व गोष्टींचा फोलपणा जानला तो संतपदाला पोहोचला. माणसाची विचार करण्याची शक्ती, संकटांमधुन वाट काढण्याची क्षमता, सर्वांना मदत करण्याचा स्वभाव हेच त्याच्या मुल्यमापनाचे मापदंड असावेत असेही मत चर्चासत्रात मांडले गेले.
आणखी एक विचार म्हणजे समजा वरिल सर्व गोष्टीं एखाद्याला फार तरुणपणीच मिळाल्या तर त्याला आयुष्यात पुढे वाटचाल करायला काय प्रयोजन मागे राहिल? राजकुमार सिद्धार्थ(नंतरचे भगवान बुद्ध) नाही का मग सर्व सुखे पायाशी लोळण घेत असतांना संन्यासी झाले?
एकाठिकाणी वाचल्याचे स्मरते -There are only two problems in life. One 'Not to get what you desire' and other ' To get them'.


जितके जीवन अपुर्ण, तितके जगण्याचे प्रयोजन जास्त. 'गोडी अपुर्णतेची लावील वेड जिवा' आणि 'पराधीन आहे जगती पुत्र मानवाचा' हेच खरे !!!

(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)  

Wednesday, January 06, 2010

तीन वेडे



'थ्री इडियटस' हा 'चेतन भगत' यांच्या 'फाइव्ह पॉइंट समवन' या कादंबरीवर आधारीत चित्रपट सध्या जोरदार गर्दी खेचतो आहे.
खरेतर चित्रपटाचा संदेश सोपा आहे तो म्हणजे ' काबिलीयत बनाओ, कामयाबी अपने आप मिल जायेगी'. पालक आपल्या अपेक्षा मुलांवर लादतात आणि मुले या जगाच्या अनिर्बंध स्पर्धेत आपोआप खेचली जातात. मग त्यांना आपली नेमकी आवड, आपला कल, आपले छंद सगळेच विसरून 'ऐहिक' (materialistic) सुखाच्या शोधात सगळे आयुष्य खर्च करावे लागते. मी कोण (self identity) हे कित्तेकांना शेवट पर्यंत कळत नाही. मग वाटते 'ये जिनाभी कोइ जिना है लल्लु? '. पण प्रश्न असा पडतो कि, आपल्यापैकी किती जनांना आपल्या मनाचा कल कुठे आहे हे बरोबर समजते? समजा तो कल समजायला वयाची पन्नाशी आली तर 'आवडीचे' काहितरी करायला कोण धजावेल? त्यापुढे बरेचजण मग 'ठेविले अनंते तैसेची राहावे' म्हणून पुढची वाटचाल करतात.


कोणीतरी बरोबर म्हटले आहे ''convert your hobby into profession and you never have to work'. वॉलस्ट्रीट जर्नलला मुलाखात देतांना 'बिल गेटस'ला विचारण्यात आले की, 'एवढे मोठे साम्राज्य निर्माण करायचे तुझे स्वप्न अगोदर पासून होते काय? '. त्याचे उत्तरही तितकेच मार्मिक होते. तो म्हणाला 'नाही. मी फक्त तेच केले जे मला स्वतःला वापरायला आवडेल. ' आपली आवड एखाद्या मोठ्या धंद्याचे रुप घेइल हे त्याच्या गावीही नसावे. नामांकित हार्वर्ड विद्यापिठाला त्याने रामराम ठोकला यातच सर्व आले. स्टिव जॉब्ज (CEO of Apple) सुद्धा याच पठडितला. त्याचा 'Stay Hungry Stay Foolish' हा स्टॅनफर्ड विद्यापिठाच्या पदविदान समारंभात दिलेला संदेश खरोखरच संग्राह्य आहे.




आपल्या भारतात मात्र असे 'साहसी' प्रकार करणारे प्रमाणाने कमी आहेत. मेडिकल रिसर्चच्या एका निरिक्षणानुसार भारतीयांमध्ये हृ्दयविकाराची शक्यता ही पाश्चिमात्यांच्या तुलनेत तिप्पट जास्त असते. 'साहसी' क्रिडा प्रकारांमध्येसुद्धा भारतीय तुलनेने कमी असतात. मला वाटते याला कारणीभुत 'सामाजीक' जडणघडण आणि वैयक्तिक मानसिकता असावी. जर एखादा मनुष्य नोकरीवरून 'बेकार' झाला किंवा त्याला धंद्यात 'नादारी' पत्करावी लागली तर समाज किंवा सरकारतर्फे त्याला कुठलीही मदत मिळत नाही. पाश्चिमात्य देशांत ते तितकेच सहजतेने घेतले जाते (Its taken sportingly). मध्यांतरी रश्मी बंसल या लेखिकेने IIM-Ahemedabad मधून उत्तिर्ण झालेल्या आणि स्वतःच्या हिंमतीवर आयुष्यात वेगळी वाट चोखंदळणाऱ्या २५ लोकांवरती एक पुस्तक लिहिले. त्याचे शिर्षक आहे 'Stay Hungry Stay Foolish'. हे पुस्तकही तितकेच वाचणीय आहे.



तद्दन मसालेपटासाठी बदनाम असणाऱ्या 'बॉलिवुड' कडून एका विचार करायला लावणाऱ्या कलाकृतीची ('थ्री इडियटस') निर्मिती झाली हे ही नसे थोडके.

(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)  

Monday, January 04, 2010

पळा पळा कोण पुढे पळे तो...

गौरी डबीर यांनी धनंजयची विदारक सत्य कथा  मुक्तपीठ मध्ये   सांगितली  आणि IT मधील ताण हा विषय पुन्हा चर्चेत आला. खरेतर 'ज्याच जळत त्यालाच कळतं' त्यामुळे बरेचसे IT मॅनेजर याकडे एक Incidence म्हणून सोडून देतील तसेच काहींना याची gravity सुद्धा कळणार नाही कारण काही मॅनेजर्सनी अशी परिस्थिती कधीही अनुभवलेली नसते किंवा अशी परिस्थिती आपल्यावर कधीच येणार नाही अशी त्यांची धारणा असते. परंतु धनंजयच्या घरची आणि मित्रांची जी अपरिमीत हानी झाली आहे ती शब्दांतून सांगताच येणार नाही. गौरी यांनी जी कळकळीची विनंती केली आहे ती खरोखरचं समजू शकतो पण वास्तव तितकेसे सोपे नसते.
१) IT मध्ये 'थांबला तो संपला' हेच ब्रिद आहे. अगदी ३ महिन्यात काहीतरी नविनच technology तुमच्या हातात दिली जाते आणि तुम्हाला अगदी कमी कालावधीत तो प्रोजेक्ट उभा करायचा असतो. आता यामध्ये कोणी कितीही realistic परिस्थिती सांगितली (प्रोजेक्ट वेळेत संपणार नाही आणि नवीन technology शिकायला वेळ लागेल),तरी वरच्या मॅनेजमेंट मध्ये कुणालाही त्या realistic गोष्टी ऐकायच्या नसतात (No one wants to hear the bad news). प्रत्येक IT कंपनीची अपेक्षा असते ती म्हणजे राक्षसी नफा कमीत कमी वेळेत मिळवणे. तो नफा कायमच प्रोजेक्टवर काम करणाऱ्या लोकांची पिळवणुक करुन मिळवला जातो. हे capitalistic (भांडवलशाही) अर्थव्यवस्थेचे सत्य आहे.
२) यात एखाद्याने धाडस करून सत्य वरच्या मॅनेजमेंटच्या घशी उतरवण्याचा प्रयत्न केलाच तर त्याला  Negative,Incompetent,Non-Flexible असे शेरे मारून प्रवाहातून दुर फेकले जाते.
३) एखाद्याने धाडसी पाउल उचलून नोकरी सोडली तर त्याला दुसऱ्या ITनोकरीमध्येसुद्धा ह्या परिस्थितीला सामोरे जावे लागणार नाही याची काय खात्री ? (Its better to work with known DEVIL than unknown one )
४) एखाद्याने काही काळ विसावून नंतर नव्या दमाने यावे असा विचार केला तर त्याच्या विसाव्याच्या काळात technology इतकी बदललेली असते की त्याला नंतरच्या IT नोकरीत सगळेच नव्याने शिकावे लागते आणि त्याच्या स्पर्धेत नवतरुण असतात ज्यांची जास्त काळ थांबण्याची तयारी असते कारण त्यांच्यावर सांसारीक जबाबदारी अजून पडलेली नसते.
५) नोकरी सोडणे हे आपल्या भारतीय समाजव्यवस्थेत तरी अजुनही संशयाने बघीतले जाते (Its a social stigma). यात त्या नोकरी सोडलेल्या माणसाचे नको इतके मानसिक खच्चीकरण होते आणि कधी-कधी त्याचा आत्मविश्वास नको इतका खालावतो. (career-break is unheard of in India).
६) बरे नोकरी सोडून नवीन काय करायचे हा एक गहन प्रश्न आहेच. वाढलेल्या वयात नवीन गोष्टी कमीत कमी वेळेत आत्मसात करून त्यात यश मिळवणे हे आहे ती नोकरी टिकवण्या इतकेच महत कार्य आहे (Its equally herculian task).
७) IT मध्ये सुद्धा काही कंपन्यांमध्ये काही customer-account मध्ये कामाचे स्वरुप इतके मोकळे-ढाकळे असते कि काही आजोबा-काका मंडळी त्या customer-account मध्ये असंख्य दिवस काढतात. पण असा सुखाचा 'कोपरा' मिळायला तुम्ही तितकेच नशिबवान असावयाला हवे आणि अशा mediocre work culture मध्ये दिवस काढायची तुमची मानसिकता हवी.
८) खरेतर आत्ताची तरुण पिढी एका फार मोठ्या स्थित्यंतरातून जात आहे.(open economy, global market, ruthless competition, hire and fire work culture etc etc). इतर देशसुद्धा अशा स्थित्यंतरातून गेले आहेत पण यासाठी त्यांची पुर्ण पिढीच खर्ची पडली आहे. जपान हे उदाहरण अगदी अलिकडले आहे. यात किती कामगारांवर अन्याय झाला कितींची कुटुंबे अस्ताव्यस्त झाली याची खरी माहीती कुठल्याही सरकारी ठिकाणी मिळणे दुरापास्त आहे पण सत्य असे आहे की विकास (?) हा कशाच्यातरी मोबदल्याच मिळत असतो (Its always at the cost of something). आता याला खरा विकास म्हणायचे का हा एक चर्चेचा दुसराच मुद्दा आहे. आणि सरकार त्यासाठी वेगळे कामगार-संरक्षक कायदे बनवणार नाही.
शेवटी नाविलाजाने सांगायला लागते कि, गौरी यांच्या मतांशी मनातून अगदी १००% सहमत असून प्रश्न पडतो ' खरोखरीच आपल्या मनासारखे जगणे जगता येइल? खरोखरीच असे विसावता येइल?'