Monday, January 18, 2010

पैसा झाला मोठा...पाऊस आला खोटा

एक यशस्वी व्यावसायिक(दुकानदार) मृत्युशय्येवर असतांना आजुबाजुला सर्व नातेवाइक जमा होतात. व्यावसायिक विचारतो "मारो छोटो बेटो किथ्थे?" (माझा लहान मुलगा कुठॆ आहॆ?), सगळ्यात लहान मुलगा म्हणतॊ "बाजु मा" (बाजुलाच आहॆ). व्यावसायिक विचारतो "मारो बडॊ बेटो किथ्थे?" (माझा मॊठा मुलगा कुठॆ आहॆ?),सगळ्यात मॊठा मुलगा म्हणतॊ "बाजु मा" (बाजुलाच आहॆ). व्यावसायिक थॊडा वैतागतॊ आणि पुन्हा विचारतो "मारो मजलॊ बेटो किथ्थे?" (माझा मधला मुलगा कुठॆ आहॆ?),मधला मुलगा म्हणतॊ "बाजु मा" (बाजुलाच आहॆ). आता व्यावसायिक पुरता संतापतॊ आणि ऒरडतॊ "अरॆ, तॊ दुकानपर कुण हॆ?" (तुम्ही सर्व इथे आहात तर दुकानावर कॊण आहॆ?).


यातला विनॊदी भाग सोडला तर चुटक्यात बरेच तथ्य आहे. व्यावसायिक मग तॊ छॊटा किराणा दुकानदार असॊ वा टाटा-बिर्ला सारखा धनाढ्य, 'निव्वळ नफेखोरी' हेच एक उद्दिष्ट डोळ्यांसमोर ठेवुन धंदा करतात.


एकदा TQM (Total Quality Management) या विषयावरिल परीसंवादात भाग घेण्याचा योग आला. यात एका नामांकित Business Group च्या वेगवेगळ्या व्यवसायाचॆ CEOs उपस्थित हॊतॆ. परिसंवादातील मुख्य वक्त्याने प्रश्न केला "आपण कुठल्या व्यवसायात आहॊत?" (We are in which Business?). 'किती फालतु प्रश्न' असे भाव चेह्ऱ्यावर आणत वेगवेगळ्या CEOs नी वेगवेगळी उत्तरे दिली उदा. स्थावर मालमत्ता (Real Estate), माहिती-तंत्रज्ञान (Information Technology) वगैरॆ. वक्ता म्हणाला "साफ चुक". सगळॆ CEOs हबकलॆच. आश्चर्यानॆ एकमेकांकडे बघु लागले. वक्ता उत्तरला "Remember the basic truth, We are in the Business of making PROFITS" (आपण 'नफा-कमावण्याच्या' व्यवसायात आहॊत). उद्या कुठल्यातरी नविन धंद्यात १००% नफा आहे हे त्यांना कळु द्या, यांचॆ दुकान लगॆच तयार (उदा.- महाराष्ट्र शासनानॆ धान्यापासुन दारु तयार करणाऱ्या २६ नविन उद्यॊगांना परवानगी दिली आहे.त्यातुन हजारॊ कोटी रुपयांचा महसुल आणि नफा हा शासन आणि राजकारणी-व्यावसायिकांना मिळणार आहे आणि ही दारु देशातच विकली जाणार आहे.).


Nike हि कंपनी त्यांच्या shoes साठी जगप्रसिद्ध आहे. त्यांच्या नफ्याचे (खरे) प्रमाण आहे ५००%. त्यांच्या पटावर(On Office role) फक्त ४२ कर्मचारी आहेत. Shoes design सॊडुन बाकिची सर्व कामे Nike गरिब दॆशांतुन(Third world counties) करुन घॆतॆ. त्यांच्या या छ्ळ-छावणी मध्ये (Sweat-Shop) बालमजुर तॆ व्रुद्ध, दिवसाला 3-डॉलर पेक्षाही कमी पैशात राबत असतात. Its a classical case of Corporate-Cruelty.


आता कुणीही म्हणेल की, व्यवसायाचे उद्दिष्ट नफा नाहितर दानधर्म असावे काय? आणि त्याने नफा मिळवला नाही तर खाणार काय? आता याची उत्तरे खाली मिळतात का तॆ पाहु!


नुकताच 'Economic Times' नॆ आयॊजित कॆलॆल्या समारंभात 'आमिरखान' ला वक्ता म्हणुन बॊलावण्यात आलॆ (कारण अर्थातच त्याच्या 'थ्री इडियटस' या चित्रपटाचॆ व्यावसायिक यश आणि यातुन भारतातील व्यावसायिकांना (Corporate World) काही संदेश मिळतो का हा असावा). समारंभात बिर्ला साहॆबांनी प्रश्न केला "एक वेगळी संकल्पना घेउन चित्रपट निर्माण करतांना त्याला व्यावसायिक यश मिळेल याची खात्री होती का?" (पहा व्यावसायिकाची मानसिकता...चित्रपटाचा आशय सोडुन केवळ नफ्याचा विचार). आमिर म्हणाला "नाही. तसा विचार तसुभरही शिवला नाही. चित्रपटाचा आशय आवडला आणि काम करायचॆ ठरवलॆ." आपल्या Speaker's KeyNote मध्यॆ आमिर म्हणाला "आपल्यात बालपणापासुन स्पर्धॆचॆ बाळकडु पाजलॆ जातॆ. याचा परिणाम म्हणजॆ आत्मकॆंद्रित समाज तयार हॊतॊ जॊ कॆवळ स्वार्थाचा विचार करतॊ. आपल्या मुलाला शाळेतुन आल्यानंतर स्पर्धेचे गुण विचारण्याऐवजी, आज किती लोकांना मदत केली ते विचारा...पहा एका वेगळ्या समाजाची निर्मिती होते कि नाही." आमिर त्याच्या नॆहमीच्या 'जरा हटके' पणाला जागला.





'बॊर्डरुम' या अच्युत गॊडबॊलॆ लिखित पुस्तकात त्यांनी अगदी रास्त प्रश्न उपस्थित केलाय "जिवघेणी स्पर्धा करणाऱ्या आणि निव्वळ नफा हे एकमेव उद्दिष्ट डोळ्यांसमोर ठेवणाऱ्या मोठ-मोठ्या कंपन्यांमुळे समाजाचे खरोखरच भले होते का?" प्रश्न अनुत्तरित असला तरी बरेच काही सांगुन जातो.






Stay Hungry Stay Foolish या पुस्तकातील CEO म्हणतो "व्यवसायाची उद्दिष्टे ठरवतांना उच्च-कल्याणकारी ध्येय्य असावे. नफा आपल्याकडे चालत येइल" (A Business should have BIGGER-PURPOSE, Profit will fall in place). पण नफा आपल्याकडॆ चालत येइपर्यंत वाट पहायला इथे कोण तयार आहॆ?


उत्क्रांतीवादाचा जनक चार्ल्स डार्विन म्हणाला हॊता "जॆ जुळवुन घॆतात तॆच तग धरतात" (It is not the strongest species that survive, nor the most intelligent, but the ones most responsive to change).


डायनॉसॉर नंतर पृथ्वीवर राज्य करणाऱ्या आपल्या मानवजातीला तगुन रहाण्यासाठी एकमेकांबरोबर जुळवुन घ्यायला नाही का जमणार ?

(वाचकांना विनंती :- आपल्या प्रतिक्रिया नोंदवायला विसरू नका.)  

7 comments:

  1. Paresh Padhye8:22 PM

    Article chan ahe. Apan mhanta te khare ahe. Jasa 60 and 70 chya dashkat Socialism cha atirek jhala hota tasa ata Capitalism cha jhala ahe. Kahitari Suvarna-madhya kadhane garjeche ahe

    ReplyDelete
  2. Very good post. Everyone is becoming self centric and is trying to collect materialistic things at any cost. Selection criteria for the CEOs is that who give highest returns / EPS on their investments / shares. So CEOs selected are short sited and selfish without any ethical values and morale responsibilities towards the society. what can be expected from them?

    ReplyDelete
  3. अतिशय अभ्यासू आणि माहितीपूर्ण पोस्ट!!

    ReplyDelete
  4. Anonymous8:43 PM

    chhan lihita tumhi! :)

    ajun jaast saatatyane liha, apale wichar abhyaspoorna ahet!

    ReplyDelete
  5. परेश, शिरिष, हेरंब आणि Anonymous आपल्या प्रतिक्रियांबद्द्ल शतश: धन्यवाद.
    Anonymous :- मी सातत्याने लिहायचा जरुर प्रयत्न करेन.

    ReplyDelete
  6. Anonymous2:42 AM

    nice post!!, we really need to have a limit for our hunger of money. Need to decide the line of satisfaction.

    ReplyDelete
    Replies
    1. Thanks Rajashree for your valuable thoughts. Drawing the line of satisfaction is individual and difficult task. But one must try to do it.

      Delete

Your comment will be published shortly !!!